thì cao hơn tổng dân số nhiều. Chẳng hạn dưới thời Tiberius, chỉ riêng ở
Rome có 50.000 đến 60.000 người Do Thái trên tổng số dân 1 triệu người,
cộng với 40 khu định cư Do Thái khác ở Ý. Vào cuối thời đế chế, số lượng
người Do Thái tại Ý giảm mạnh, và thậm chí đến năm 1638 còn chưa đầy
25.000 người, chỉ chiếm 0,2% tổng dân số. Những sự sụt giảm này một
phần là do các yếu tố kinh tế và nhân khẩu học nói chung. Trong mọi khu
vực và ở mọi thời kỳ, người Do Thái bị đồng hóa và hoà tan vào dân cư
xung quanh.
Song, tầm quan trọng về mặt xã hội của người Do Thái, nhất là ở châu Âu
thời Kỷ nguyên đen tối, lớn hơn nhiều so với số lượng ít ỏi của họ. Bất cứ
nơi nào còn sót lại đô thị hay các cộng đồng đô thị phát triển, thì người Do
Thái sớm hay muộn cũng tới sống ở đó. Việc cộng đồng Do Thái ở
Palestine suýt bị hủy diệt vào thế kỷ 2 đã biến những cộng đồng Do Thái
nông thôn thành cư dân sống bên rìa đô thị. Sau cuộc chinh phạt của người
Ả-rập vào thế kỷ 7, những cộng đồng nông nghiệp Do Thái lớn ở Babylon
ngày càng kiệt quệ do sưu cao thuế nặng, nên người Do Thái ở đó cũng dạt
vào các đô thị và trở thành thợ thủ công, nhà buôn. Người Do Thái đô thị,
đại đa số biết đọc biết viết biết tính, đều định cư thành công ở các nơi này,
trừ phi những điều luật hình sự hay bạo lực khiến cho điều đó trở nên bất
khả thi.
Quả thực, người Do Thái đóng một vai trò vô cùng quan trọng trong đời
sống đô thị thời Kỷ nguyên đen tối ở châu Âu. Thật khó để tìm ra bằng
chứng, song có thể gạn lọc được nhiều điều từ kho tư liệu responsa. Theo
nhiều cách, người Do Thái là mắt xích thực sự duy nhất giữa các thành phố
thời cổ đại La Mã với các cộng đồng đô thị đang hình thành của giai đoạn
đầu trung cổ - thực sự thì đến nay người ta cho rằng từ “cộng đồng” là được
dịch từ chữ kahal trong tiếng Hebrew.
những kỹ năng cơ bản nhất định: khả năng tính toán tỉ giá hối đoái, viết
một bức thư giao dịch, và có lẽ quan trọng hơn là khả năng liên lạc với gia
đình và mạng lưới tôn giáo rộng khắp của họ. Bất chấp nhiều cấm đoán bất
