Và chúng ta há chẳng thấy những nền cộng hoà chấp nhận người Do Thái lại đang phát triển
thịnh vượng và buôn bán phát đạt đó sao?
Ngoài khuynh hướng chung của mình, người Do Thái còn có những đóng
góp đặc biệt cho tinh thần đổi mới sáng tạo và dám nghĩ dám làm trong
kinh tế. Thời trung cổ, như chúng ta đã thấy, các kỹ năng đô thị, buôn bán
và tài chính của họ được các cộng đồng Kitô xung quanh học hỏi dần dần;
khi đó người Do Thái đã không còn hữu dụng về mặt xã hội và kinh tế nữa,
nên thường bị xua đuổi hoặc bị phân biệt đối xử. Họ sau đó có thể chuyển
tới một vùng kém phát triển hơn, nơi các kỹ năng của họ vẫn còn được cần
đến. Nhưng lựa chọn của họ là phát triển các phương pháp mới, và người
Do Thái cũng giỏi trong chuyện này. Họ đi trước cuộc cạnh tranh một
bước, hoặc bằng cách tăng hiệu suất của các phương pháp hiện tại qua đó
giảm giá thành, hoặc bằng cách đề ra phương pháp mới. Khi họ bước vào
một lĩnh vực mới cũng là lúc tinh thần đổi mới sáng tạo của họ được thấy
rõ nhất, thường vì đó là lúc để một thế hệ mới tiếp quản. Quan trọng không
kém, người Do Thái nhanh chóng thích ứng với các hiện tượng và tình
huống hoàn toàn mới. Tôn giáo của họ dạy họ phải duy lý. Trong mọi giai
đoạn phát triển của mình, chủ nghĩa tư bản đã đi lên bằng duy lý và qua đó
cải thiện được sự hỗn loạn của các phương pháp hiện tại. Người Do Thái có
thể làm việc này, vì trong khi (nhìn chung) vô cùng bảo thủ bên trong thế
giới nhỏ hẹp và biệt lập của mình, họ lại không được dự phần trong xã hội
hay gắn bó cảm xúc với xã hội nói chung, và do đó có thể nhìn truyền
thống, phương pháp, thiết chế cũ của xã hội bị phá hủy mà không một chút
đau đớn - quả thực có thể đóng vai trò đi đầu trong quá trình phá hủy. Vì
thế họ là những doanh nghiệp tư bản bẩm sinh.
Sự tự do tương đối đi theo logic lý trí này, thứ logic mà người Do Thái có
được nhờ vị thế người ngoài cuộc, được minh chứng tốt nhất qua thái độ
của họ đối với tiền bạc. Một trong những đóng góp lớn nhất của người Do
Thái đối với tiến bộ của con người là buộc văn hóa châu Âu phải chấp nhận
tiền bạc và sức mạnh của tiền bạc. Các xã hội loài người cho đến nay vẫn
