trò của hoa và chim sơn ca gắn bó mật thiết với cách mạng,” ông viết, trích
lời Saint-Simon: “Tương lai thuộc về chúng ta.” Heine không bao giờ ràng
buộc mình với một học thuyết cách mạng xã hội chủ nghĩa nào. Nhưng ở
Paris, ông giao du với nhiều người đang tìm cách nghĩ ra một học thuyết
như vậy. Họ thường có gốc Do Thái.
Một trong số đó là chàng thanh niên Karl Marx, tới Paris năm 1843. Ông
từng là chủ bút tờ báo cấp tiến ở Cologne, Rheinische Zeitung (Nhật báo
sông Ranh), tờ báo mà nhà xã hội chủ nghĩa Do Thái Moses Hess (1812-
1875) đã giúp thành lập vào năm 1843. Nó chỉ tồn tại được 15 tháng trước
khi chính quyền Phổ kết liễu nó, và Marx gia nhập cộng đồng lưu vong
Paris cùng Hess. Nhưng hai nhà xã hội chủ nghĩa này ít có điểm chung.
Hess là người Do Thái đích thực, chủ nghĩa cấp tiến của ông có dạng chủ
nghĩa dân tộc Do Thái và cuối cùng có dạng chủ nghĩa Zion. Ngược lại,
Marx không chịu ảnh hưởng của giáo dục Do Thái và không bao giờ tìm
cách có nó. Ở Paris, ông và Heine trở thành bạn bè. Họ làm thơ cùng nhau.
Heine cứu sống Jennie con gái sơ sinh của Marx, khi cô bé lên cơn co giật.
Một vài bức thư giữa hai người vẫn còn đến nay, và hẳn là phải có nhiều
thư hơn thế.
Ví von xúc phạm của Heine về tôn giáo là một thứ “thuốc
phiện tinh thần” là có nguồn gốc từ câu viết của Marx “thuốc phiện của
nhân dân.” Nhưng ý tưởng cho rằng đối với Marx thì Heine là John Tẩy
Giả của Đức Kitô, phổ biến trong giới học thuật Đức những năm 1960, lại
phi lý. Giữa họ có một khác biệt rất lớn về tính khí. Theo Arnold Rüge,
Marx nói với Heine: “Hãy thôi những ai oán triền miên về tình yêu đi và
chỉ cho các nhà thơ cách phải yêu thế nào - bằng roi.”
cái roi mà Heine lo sợ: “Tương lai,” ông viết, “có mùi roi, mùi máu, mùi
của vô thần và rất nhiều cú đánh”; “thời của những kẻ bài trừ thánh tượng
đen tối kia lên nắm quyền sẽ chỉ diễn ra trong sợ hãi.” Ông đã từ bỏ “Marx
người bạn ương bướng của tôi,” một trong những “chúa tự thân vô chúa.”
Thứ mà hai người có nhiều điểm chung nhất là khả năng căm thù đặc biệt
của họ, được thể hiện trong các cuộc công kích dữ dội không chỉ nhằm vào
