Lớp học chủ nghĩa Mác-lênin trong hàng ngũ Quốc dân đảng vẫn tiếp
tục. Riêng Phạm Tuấn Tài3, thời gian ở Côn Đảo đã nghiên cứu nhiều tác
phẩm lý luận của Mác-ăngghen và Lêmn. Với cương vị một người sáng lập
ra Quốc dân đảng, anh rất trăn trở, cứ mấy tháng lại đưa ra mặt dự thảo
cương lĩnh mới của Quốc dân đảng, cái sau tiến bộ hơn cái trước và ngày
càng xích gần đến chủ nghĩa Mác-Lênin. Khi được ân xá, anh đã tâm tình
với những người còn ở lại: “Quốc dân đảng đã quá thời rồi, các anh em còn
chân chính cách mạng nên đi theo con đường cộng sản”.
Nếu như cuộc khởi nghĩa Yên Bái đã kết thúc vai trò của Việt Nam Quốc
dân Đảng thì trường học cộng sản trong Nhà tù Côn Đảo đã mở ra con
đường cho những người yêu nước chân chính trong hàng ngũ Quốc dân
đảng. Nhiều người đã gia nhập hàng ngũ cộng sản khi hiểu rằng chỉ có chủ
nghĩa cộng sản mới giải phóng được đất nước khỏi ách thực dân.
--------------------
1. Trích trong tập Thư Côn Lôn của Nguyên Đức Chính, do Nguyễn Đức
Kính xuất bản tháng 12-1937 tại Hà Nội.
2. Từ khi bị bắt cùng một vụ, đồng chí Trần Xuân Độ vẫn được giam
chung với nhóm Việt Nam Quốc dân đảng. Cho đến lúc ấy, trong hàng ngũ
Việt Nam Quốc dân đảng vẫn không biết Trần Xuân Độ là đảng viên cộng
sản.
3. Phạm Tuấn Tài mang bệnh nặng, đã qua đời sau khi ra tù. Trước khi
chết, ông đã để lại một bản Tuyên cáo, bày tỏ lập trường đứng hẳn về Chủ
nghĩa Mác-Lênin và khuyên anh em theo Chủ nghĩa Mác-lênin. Nhiều đảng
viên Việt Nam Quốc dân đảng đa chuyển hẳn lập trường tham gia Đảng
cộng sản. Đồng chí Trân Huy Liệu được bầu làm Phó Chủ tịch ủy ban Dân
tộc giải phóng Trung ương tại Quốc dân Đại hội Tân Trào (8-1945);
Nguyên Phương Thảo (Nguyễn Bình) trở thành một vị tướng nổi tiếng trên
chiến trường miền Đông Nam Bộ trong kháng chiến chống Pháp; Đồng chí
Tưởng Dân Bảo được cử làm Đặc phái viên của uỷ ban Hành chính Nam
Bộ ra rước tù chính trị Côn Đảo về đất liền (9-1945)...
