tù nhân đạo gốc hoặc chưa theo đạo. Nhiều người tù kháng chiến khai là có
đạo để được đi lễ vào ngày chủ nhật để có dịp gặp nhau trao đổi tin tức và
bàn chủ trương hoạt động ngay trong Nhà Thờ.
Ba tháng cuối năm 1946, đòn roi, xiềng xích, phạt xà lim bớt hẳn đi. Sự
thay đổi trong chế độ lao tù Côn Đảo ít nhiều phản ánh không khí chính trị
ở Pháp lúc đó Liên minh cánh tả thuộc Đảng cộng sản và Đảng xã hội Pháp
đã đánh bại Đảng cộng hoà bình dân trong cuộc bỏ phiếu thông qua bản Dự
thảo Hiến pháp của nền cộng hoà thứ 4 (10-1946) và việc tổ chức Tổng
tuyển cử bầu Quốc hội vào ngày 10-11-1946.
Do chính sách cai trị thời Hômếchcơ tương đối cởi mở, tù nhân ở nhiều
cơ sở đã tự tổ chức bầu ra Ban tự quản (có nơi gọi là Ban quản trị). Người
đại diện lúc đầu gọi là cặp rằng, nhưng do anh em tù nhân bầu ra chứ
không phải là nhà tù chỉ định. Có nhiều cặp rằng là tù thường phạm đã giác
ngộ lợi ích chung của tù nhân, phục tùng sự chỉ đạo của tập thể. ổn định trật
tự, sinh, tăng gia cải thiện, tổ chức tương tế, sinh hoạt văn hoá văn nghệ
v.v... là những hoạt động chính của cặp rằng và Ban tự quản.
Tù nhân đã vận dụng kinh nghiệm của cuộc “cách mạng khám đường”
để không lặp lại chế độ cặp rằng theo kiểu tù trị tù ở Côn Đảo. Phá hoại,
lãn công là hình thức phản kháng của tù nhân được phổ biến từ rất sớm.
Nhờ sự cảm thông của bác sĩ Pốc, số tù nhân lãn công bằng cách khai bệnh
khá đông. Trung bình mỗi ngày có tới 50 người nghỉ ốm, tương đương với
số lao động khổ sai ở một sở quan trọng như Bản Chế.
Tù nhân Sở Bản Chế nhiều lần phá hỏng máy canh để bọn gác ngục
không có phương tiện tuần tra, đuổi bắt tù trốn. Tù nhân ở Nhà Đèn làm
hỏng, làm yếu nồi hơi, đến nỗi 3 máy phát, tổng cộng 75KVA mà khó khăn
lắm mới đạt được 1/3 công suất thiết kế. Sở Rẫy thì không phát triển măng
tây và các loại rau cao cấp theo lệnh Giám đốc mà trồng nhiều cà chua, rau
xanh để chúng ăn không hết, phải đưa vào bếp Banh I. Tù Sở Lưới thường
làm rách lưới, kéo được cá to thì hạ lưới cho cá quẫy ra, vì cá to chẳng bao
giờ chúng để cho tù nhân ăn.
