Có điều trong bài thư không nói đến ruồi. Ruồi đậu vào mâm cơm nhiều
đến mức người tù gọi “cơm xôi đỗ” Đó là nguyên nhân cái chết vì bệnh
kiết lỵ của cả ngàn tù chính trị trong những năm 1940-1944. Khẩu phần rau
còn đáng sợ hơn nữa, khi là những thân cây chuối dại thái to, khi là rau
sam, rau càng cua, rau dền dại, tất cả các loại rau này đều hái trên núi, khi
thì rau khoai lang vừa già vừa xơ, nhai mãi cũng không nổi.
Một nhà báo không ít cảm tình đối với chế độ tù đày của Nhà tù Côn
Đảo cũng phải ghi nhận: “Điểm đen trong vấn đề thực phẩm là rau cung
cấp còn kém. Về nguyên tắc cứ 14 ngày mới có một chuyến tàu thủy liên
lạc với đất liền. Nhưng đôi khi do chủ hãng thất tín, tàu không ra đúng hạn
và nhà tù có lúc phải 4-5 tuần liền không được ăn rau tươi”. Trong điều
kiện đó, không thể nào có được bầu, bí, dưa chuột, khoai, đậu, cà chua, xà
lách từ Sài Gòn gửi ra, người ta dành phần cho tù nhân ăn mồng tơi dại, rau
chuối, khiến cho các ông tù chính trị nổi giận, làm đơn khiếu nại luôn”.
Có lẽ nhà báo muốn nói đến việc cung cấp rau tươi cho mấy ông Tây gác
đề lao, từ Sài Gòn chở ra! Rau tươi cho người tù là cỏ mần trầu, búp bàng
quơ vội trên đường đi lao dịch mặc cho roi vọt của cai ngục giáng xuống
đầu. Nước mắm tất nhiên là loại tồi: muối pha nước lã đến 70% , ngửi mùi
đến lộn mửa. . . Quanh năm giống như nông dân Pháp thời Trung cổ, tù
nhân chỉ được nếm thịt có hai lần, đó là vào dịp Tết và 14 tháng 7.
Sở dĩ chúng ta dừng lại tỉ mỉ một chút về việc ăn vì đó là nguồn sống duy
nhất để người tù bù đắp sức lao động khổ dịch hằng ngày phải đổ ra. Mức
lao động của họ ít nhất phải gấp 3 lần người bình thường. Vả chăng trong
sách báo chính thức của thực dân, chúng ta gặp không ít những nhận định,
đánh giá “khách quan và vô tư, của những người có thẩm quyền nhất.
Bác sĩ Nhà tù Côn Đảo, đại úy Cuốcđuyriê, phụ trách y tế ở đảo từ 1937
đến 1938 đã nói:
– Lượng calo trong khẩu phần tù nhân còn cao hơn khẩu phần của người
lính Việt Nam cơ đấy!
Quản đốc Nhà tù Côn Đảo thì nói:
