nghĩa vụ binh dịch thay thế chế độ chiêu binh, nhưng những tàn tích phong
kiến như hình phạt đánh đập vẫn tồn tại.
Những cải cách trên, một lần nữa làm quần chúng thất vọng. Phong
trào đấu tranh của nông dân và các tầng lớp khác bùng nổ ớ khắp nơi. Đáng
chú ý là phong trào Dân túy, về căn bản là một tổ chức tiến bộ chủ trương
đi vào “dân chúng” và lôi kéo “dân chúng” chống chế độ Nga hoàng.
Nhưng họ không nhìn thấy được quy luật phát triển lịch sử, không thấy
được vai trò giai cấp vô sản, đi vào khủng bố cá nhân. Đến những năm 80 -
90 thì phái này biến chất, đại biểu cho quyền lợi của phú nông, căn bản đối
lập với chủ nghĩa Mác.
III - KẾT LUẬN
Trong khi hầu hết các nước châu Âu tiến hành cuộc cách mạng tư sản
thì ở nước Nga diễn ra cuộc cải cách nông dân. Giai cấp tư sản Nga yếu ớt
không đảm đương được vai trò lịch sử lãnh đạo cuộc cách mạng chống
phong kiến. Chính phủ Nga hoàng ban hành một số cải cách nhằm xoa dịu
phong trào đấu tranh mạnh mẽ của quần chúng, duy trì địa vị thống trị và
bảo vệ lợi ích của giai cấp quý tộc địa chủ.
Về mặt khách quan, đạo luật thủ tiêu chế độ nông nô năm 1861 và
những cải cách tiếp theo có tác dụng tạo một số điều kiện nhất định cho sự
phát triển chủ nghĩa tư bản ở Nga. Nó làm tăng nguồn cung cấp sức lao
động cho công nghiệp, nâng cao một bước địa vị chính trị của giai cấp tư
sản, biến nước Nga Sa hoàng thành một nước quân chủ tư sản.
“Cuộc cải cách nông dân là một cuộc cải cách có tính chất tư sản do
bọn phong kiến thực hiện. Đó là một bước chuyển biến của nước Nga sang
nền quân chủ tư sản”.
Nhưng cuộc cải cách nửa chừng, không triệt để ở Nga còn duy trì
nhiều dấu vết của trật tự phong kiến, thể hiện trên các mặt của chế độ chính
trị và kinh tế xã hội. Chính quyền chuyên chế vẫn ở trong tay giai cấp quý
tộc địa chủ. Các cơ quan cai trị địa phương, viện Đuma thành phố, tòa án,
