Sau ngày 18-3, đáng lẽ hoàn thành thắng lợi ở Parí bằng một cuộc tấn
công cương quyết vào Vecxai thì Công xã đã trì hoãn và để cho chính phủ
Vecxai có thì giờ tập hợp được lực lượng phản công Pari. Công xã đã thiếu
kiên quyết trong cuộc đấu tranh chống giai cấp tư sản, đã quá “rộng lượng”
đối với kẻ thù.
Công xã không kịp thời trấn áp, không xử trí bằng những phương
pháp quyết liệt đối với bọn phản cách mạng, trừng trị quá chậm và không
đầy đủ đối với báo chí phản động. Công xã ban hành sắc lệnh về những
người bị bắt làm con tin sau khi bọn tướng tá của Vecxai đem hành hình
không xét xử những chiến sĩ của Công xã, nhưng mãi đến thời kỳ “Tuần lễ
đẫm máu”, Công xã mới áp dụng lệnh đó thì không kịp nữa.
Về mặt kinh tế, sai lầm của Công xã là không nhanh chóng tịch thu
nhà ngân hàng của bọn tư sản ngay trong lúc Công xã đang rất cần tiền, lại
để cho bọn phản động sử dụng tiền ngân hàng chống lại nhân dân.
Về mặt quân sự, Công xã chưa chú ý đến việc huấn luyện, tổ chức,
trang bị cho các lực lượng vũ trang. Việc lãnh đạo quân sự không được tập
trung mà lại có hai cơ quan phụ trách là Ủy ban quân sự của Công xã và ủy
ban trung ương quân vệ quốc. Vì thiếu sự liên minh chặt chẽ giữa công
nhân với nông dân nên lực lượng cách mạng không thể áp đảo được lực
lượng phản động. Mặc dù công nhân đã có những cố gắng nhất định để xây
dựng khối liên minh giữa lao động thành thị và nông thôn, nhưng Công xã
đang bị bao vây, hơn nữa công nhân cũng chưa hiểu rõ được tầm quan
trọng của việc liên hệ với nông dân nên không thực hiện được sự liên minh
đó.
2. Bài học kinh nghiệm của công xã
Công xã để lại những bài học kinh nghiệm lớn, rất quan trọng, nhất là
bài học về vấn đề nhà nước của giai cấp vô sản. Qua việc phân tích nguyên
nhân và khuyết điểm chủ yếu đã đưa Công xã đến thất bại, có thể rút ra
những bài học lớn sau đây:
