kiến thủ cựu trong triều đình phản đối. Trong khi đó, bọn tư bản phương
Tây tăng cường xâm nhập vào Ba Tư. Thực dân Anh gây ra cuộc chiến
tranh xâm lược từ 1856-1857 chiếm được nhiều địa điểm ở vùng ven biển
Ba Tư. Trong khoảng 10 năm từ 1862-1872, triều đình Ba Tư phải ký 4 bản
thỏa ước thừa nhận Anh được quyền xây dựng đường điện tín để có thể liên
lạc từ Luân Đôn đến Ấn Độ, người Anh được hưởng quyền trị ngoại. Tư
bản Anh còn xây dựng và kiểm soát những con đường ờ miền Trung và
Nam Ba Tư nắm độc quyền vận chuyển trên sông Carun. Còn ở miền Bắc,
đế quốc Nga Sa hoàng cũng xây dựng những trạm điện tín và đường giao
thông. Trước yêu cầu của Ba Tư muốn xây dựng đường sắt, cả hai đế quốc
đều từ chối. Anh sợ rằng Nga sẽ dùng đường sắt để đưa quân lính đến sát
biên giới Ấn Độ. Nga lại lo ngại hàng hóa rẻ của Anh sẽ tràn lên phía bắc,
giáp biên giới của Nga.
Các công ty thương mại nước ngoài dần dần giành được nhiều đặc
quyền ở Ba Tư. Năm 1872, vua Ba Tư ký với công ty “Râyte” của Anh một
điều ước có giá trị trong 70 năm cho độc quyền xây dựng đường sá, các
công trình tưới nước, khai thác mỏ và rừng, lập nhà máy. Như vậy là những
nguồn lợi công nghiệp hoàn toàn rơi vào tay nước ngoài. Bị Nga cực lực
phản đối, bản điều ước bị thủ tiêu, nhưng công ty “Râyte” được đền bù
bằng việc thành lập nhà ngân hàng với độc quyền phát hành tiền giấy ở Ba
Tư, tham gia việc quản lý ngân sách nhà nước và chế độ quan thuế, kiểm
soát sự chi tiêu của triều đình và chi phối ngoại tệ. Hãng “Tanbốt” được
độc quyền mua bán và chế biến thuốc lá. Đế quốc Nga cũng giành được
những điều ước về quyền kiểm soát nghề đánh cá ở ven bờ phía nam biển
Catxpiên, thành lập nhà ngân hàng ở miền Bắc Ba Tư. Ngoài ra Bỉ được
độc quyền xây dựng những nhà giải trí và sòng bạc; Pháp được độc quyền
khai quật khảo cổ.
Như vậy, đến cuối thế kỷ XIX, những nguồn lợi cơ bản của Ba Tư đều
nằm trong tay tư bản phương Tây. Ba Tư rơi vào địa vị phụ thuộc về kinh
tế, thành một thị trường cung cấp nông sản và đầu tư của Anh và của Nga -
hai địch thủ mạnh nhất ở Ba Tư.
