2. Ba Tư bị biến thành một nước nửa thuộc địa
Bị phụ thuộc về kinh tế, Ba Tư dần dần mất địa vị độc lập về chính trị.
Dưới triều đại Nátet Đin (1848-1896), Ba Tư đi theo xu hướng thân
phương Tây. Nhà vua 3 lần đi thăm các nước châu Âu để đặt quan hệ ngoại
giao. Việc tập luyện và tổ chức quân đội được giao cho nước ngoài. Các
chức vụ sĩ quan và tướng lĩnh ở trong tay đế quốc Nga. Ngoài ra, trong
quân đội còn có các cấp chỉ huy người Áo, Đức, Pháp và Ý. Người nước
ngoài cũng tham gia vào bộ máy nhà nước của Ba Tư: Bộ trưởng bưu điện
là người Anh, đứng đầu ngành thuế quan là người Bỉ, người Nga nắm các
chức vụ quan trọng ở thủ đô và các tỉnh miền Bắc, người Anh ở các tỉnh
miền Nam. Bọn quan lại ngoại quốc ký kết với các “Khan” ở địa phương
những bản thỏa hiệp có lợi cho chúng bằng cách mua chuộc, biến các
“Khan” thành tầng lớp tay sai. Ba Tư thật sự rơi vào tình trạng nửa thuộc
địa trong khi chế độ phong kiến được duy trì nguyên vẹn. Bọn quý tộc
phong kiến câu kết với chủ nghĩa thực dân phương Tây, đặc biệt là với hai
đế quốc Anh và Nga, từ cuối thế kỷ XIX có thêm Đức, bóc lột quần chúng
rất thậm tệ. Trong khoảng từ 1870 đến 1890, thuế má tăng lên 2 lần rưỡi.
Nạn đói và bệnh dịch xẩy ra khắp nơi, nông dân bị phá sản phiêu bạt ra
thành phố. Mâu thuẫn giữa đại đa số quần chúng nông dân với chính quyền
phong kiến phản động và bọn thực dân phương Tây ngày càng trở nên gay
gắt.
III. PHONG TRÀO ĐẤU TRANH CÁCH MẠNG
Ở BA TƯ CUỐI THẾ KỶ XIX - ĐẦU THẾ KỶ
XX
1. Phong trào đấu tranh cuối thế kỷ XIX
Đến cuối thế kỷ XIX, mâu thuẫn dân tộc và mâu thuẫn giai cấp sâu sắc
đã thổi bùng ỉên ngọn lửa cách mạng bấy lâu âm ỉ ở Ba Tư. Năm 1891, “vụ
