loạn thuốc lá” là cuộc đấu tranh của quần chúng chống lại bản nhượng ước
của nhà vua cho thực dân Anh tự do mua bán và chế biến thuốc lá trong 50
năm. Nhiều cuộc mít tinh và biểu tình diễn ra ở các thành phố với lời kêu
gọi chống người nước ngoài, chỉ trích chính phủ là phản bội và nhà vua là
kẻ bán nước. Trong các truyền đơn có lời kêu gọi: “Hỡi các tín đồ! Hỡi
người Hồi giáo! Đất nước đã rơi vào tay người nước ngoài. Nhà vua không
chú ý đến quyền lợi của chúng ta. Hãy giành lấy sự nghiệp về tay chúng
ta!”. Trước áp lực của quần chúng, bản nhượng ước bị xé bỏ. Phong trào
năm 1891 mang tính chất chống đế quốc nhưng còn tự phát và thiếu tổ
chức.
Cùng thời gian này, những người trí thức có liên hệ với thương nhân
và một bộ phận địa chủ yêu nước là người đại diện cho tư tưởng tư sản dân
tộc ở Ba Tư. Có vai trò nổi bật là nhà báo, nhà hoạt động xã hội và nhà
ngoại giao Mancôm Khan. Năm 1890, ông bị cách chức đại sứ ở Anh, liền
ở lại Luân Đôn xuất bản tờ báo “Luật pháp” phê phán nghiêm khắc chế độ
chuyên chế và chính sách đầu hàng nước ngoài của nhà vua. Những hoạt
động của ông có tác dụng thức tỉnh ý thức dân tộc trong giới trí thức, nhưng
chưa liên hệ được với đông đảo nhân dân. Trong những năm 90, nhiều cuộc
biểu tình chống đế quốc nổ ra trong các thành phố lớn. Những người biểu
tình đòi cấm ngân hàng Anh đầu cơ vàng bạc và buôn lậu, giành độc quyền
thuế quan, đóng cửa trường học của người Âu…
Trong giới tăng lữ và một bộ phận trí thức, nhà buôn lan tràn khuynh
hướng “Đại Hồi” do Jêman el Đin an Apgani khởi xướng. Họ chủ trương
thiết lập một đế quốc thống nhất Hồi giáo gồm các dân tộc theo đạo Hồi,
chống lại ách nô dịch của chủ nghĩa thực dân bên ngoài, bảo vệ nền độc lập
của nước Ba Tư phong kiến. Đặc điểm của phong trào “Đại Hồi” là sự cố
gắng thống nhất giữa phong trào giải phóng dân tộc chống đế quốc của các
dân tộc Hồi giáo với việc củng cố địa vị của các “Khan”, địa chủ, giáo sĩ
v.v… Trên thực tế nó không giải quyết mối mâu thuẫn giai cấp giữa tầng
lớp quý tộc các “Khan” với đông đảo quần chúng nhân dân. Nó cũng khó
tránh khỏi mâu thuẫn giữa các dân tộc trong liên minh “Đại Hồi”. Năm
