Giặc Nguyên lâm vào tình trạng muốn đánh mà không được đánh,
lương thực không có. Chiến lược đánh nhanh thắng nhanh bị phá sản,
Thoát Hoan đành phải trở lại Thăng Long.
Nhân dân ta thực hiện "vườn không nhà trống", dân binh các làng
xã có mặt ở khắp nơi phối hợp với quân đội không ngừng tập kích, phục
kích địch. Thoát Hoan đứng trước nguy cơ bị bao vây và bị tiến công.
Sợ bị tiêu diệt như những lần trước, Thoát Hoan ra lệnh đốt phá
kinh thành rồi rút về Vạn Kiếp. Tiếp đó, chia quân làm hai đạo theo hai
đường thủy, bộ rút về nước; đúng như dự tính của Trần Quốc Tuấn.
Đầu tháng 4, đạo thủy quân của Ô Mã Nhi bắt đầu rút. Ngày 9-4-
1288, toàn bộ đạo thủy quân có kỵ binh hộ tống đã lọt vào trận địa mai
phục của Trần Quốc Tuấn và bị tiêu diệt trên sông nước Bạch Đằng. Các
tướng Ô Mã Nhi, Phàn Tiếp, Tích Lệ Cơ... đều bị bắt. Quân ta thu được
hơn 400 chiến thuyền.
Cánh quân bộ của Thoát Hoan cũng bị đánh liên tiếp ở Hãm Sa, Nội
Bàng, Nữ Nhi... và bị thất bại nặng. Xác giặc nằm rải rác trên đoạn đường
gần trăm dặm. Thoát Hoan phải mở đường máu mới chạy thoát thân về Tư
Minh.
Trải gần 5 tháng chiến đấu, quân dân Đại Việt đã chiến thắng. Sau
thất bại này, nhà Nguyên không còn đủ sức đánh Đại Việt nữa. Chúng phải
từ bỏ ý đồ tiến xuống phương Nam; mặc dầu "việc Nam chinh vẫn như
ngứa ngáy trong tim của Hốt Tất Liệt" (Nguyên sử).
Như vậy, nước Đại Việt thời Trần (thế kỷ XIII) là một quốc gia dân
tộc thống nhất, có chính trị ổn định, kinh tế phát triển và có nền văn hóa
độc đáo mang bản sắc dân tộc. Trong vòng 30 năm, nhân dân Đại Việt ba
lần liên tiếp phải đứng lên chống quân xâm lược tàn bạo và đã giành thắng
lợi vẻ vang. Những thành tựu đạt được trên các lĩnh vực xây dựng đất nước
cùng với thực tiễn của công cuộc giữ nước, là cơ sở, tiền đề xuất hiện
