Thất bại của An Dương Vương đã dẫn đến thảm họa nước ta liên
tục bị phong kiến phương Bắc từ Triệu, Hán đến Tùy, Đường đô hộ. Thời
Bắc thuộc kéo dài hơn một nghìn năm với âm mưu đồng hóa thâm độc của
ngoại bang là một thử thách hết sức nghiêm trọng đối với sự mất còn của
dân tộc ta. Tư duy, tư tưởng quân sự của ông cha ta giai đoạn này chứng tỏ
người Việt từ sớm đã có ý thức dân tộc, ý chí quật cường và tinh thần bền
bỉ bảo vệ giống nòi, tổ tiên, giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa lâu đời,
quyết tâm giành lại tự do, độc lập. Tinh thần và ý chí đó được biểu hiện qua
bao cuộc khởi nghĩa và chiến tranh chống ách đô hộ, chống sự đồng hóa tàn
bạo, thâm hiểm của kẻ thù.
Sau chiến thắng Bạch Đằng (938), khi nước Đại Việt độc lập đang
vươn lên mạnh mẽ để xây dựng một quốc gia văn minh, thịnh vượng, thì ở
phương Bắc cũng xuất hiện những thế lực bành trướng, xâm lược và nạn
ngoại xâm vẫn không ngừng đe dọa. Nhân dân ta lại phải tiếp tục đánh
giặc, giữ nước. Hai nhiệm vụ dựng nước và giữ nước luôn gắn bó khăng
khít với nhau. Gần năm thế kỷ phục hưng đất nước cũng là một giai đoạn
huy hoàng của lịch sử dân tộc với bao thành tựu rạng rỡ của nền văn hóa
Thăng Long và nhiều chiến công hiển hách trong sự nghiệp giữ nước. Tư
tưởng quân sự của ông cha ta giai đoạn này phát triển mạnh mẽ, thể hiện
nguyện vọng hòa bình, ý chí thống nhất quốc gia, tinh thần độc lập, tự
cường dân tộc và quyết tâm chiến đấu chống giặc ngoại xâm, bảo vệ non
sông đất nước. Chiến công của Đinh Tiên Hoàng dẹp yên "loạn mười hai sứ
quân" chứng tỏ tư tưởng quyết không để đất nước bị chia cắt, không để thế
nước suy giảm vì sự xẻ chia. Chiến thắng của Lê Đại Hành (981) khẳng
định ý chí bảo vệ độc lập, chủ quyền quốc gia, tạo điều kiện cho đất nước
bước vào kỷ nguyên văn minh Đại Việt. Giai đoạn Lý - Trần thể hiện tư
duy, tư tưởng quân sự của ông cha ta trong việc xây dựng và phát triển một
nền binh chế và kế sách giữ nước tiến bộ của Nhà nước Đại Việt. Biết bao
quan điểm, tư tưởng quân sự độc đáo, tiến bộ xuất hiện. Và từ đó một tổ
chức quân sự với nhiều thứ quân ra đời bao gồm cấm quân (quân triều
đình), quân các đạo, lộ (quân địa phương) và dân binh, hương binh các làng
