cùng lúc với trận tiến công đồn Đống Đa của đạo quân do Đô đốc Đặng Tiến Đông chỉ huy.
Đúng như dự định, mờ sáng mồng 5 Tết, quân Tây Sơn bất ngờ tiến công vào mặt nam
đồn Ngọc Hồi. Để huy động được toàn tâm, toàn lực của quân sĩ, bên cạnh việc động viên,
khích lệ tinh thần, Quang Trung ra lệnh "bao nhiêu lương quân bỏ lại hết” nhằm biểu thị quyết
tâm chiến đấu đến cùng - tức là thực hiện lời thề "Trận này phải thắng và chỉ được thắng mà
thôi”. Quang Trung buộc khăn vàng lên cổ rồi cưỡi voi ra trận trực tiếp chỉ huy, còn với quân
sĩ thì đầu chít khăn đỏ biểu thị khí thế quyết chiến quyết thắng, nhanh chóng tràn qua đồn tiền
tiêu Bình Vọng, xông thẳng đến đồn Ngọc Hồi.
Mở đầu, Quang Trung sử dụng tượng binh vào trận (ngoài quản tượng, trên mình voi
còn chở được 12 đến 13 binh sĩ, hoặc mang đại bác thần công). Mặc dù đã được dày công
huấn luyện cách chống đỡ, nhưng trước một đội hơn 100 voi chiến dàn hàng ngang, hùng hổ
xông vào như "quả núi di động”, quân Thanh bắt đầu dao động tinh thần. Để nhanh chóng
"trấn an” quân sĩ, Hứa Thế Hanh lệnh cho đội kỵ binh thiện chiến - thành phần tinh nhuệ nhất
của quân Thanh xuất trận. Song, vừa ra khỏi cửa chiến lũy, thấy đội voi chiến hùng mạnh của
quân Tây Sơn, ngựa chiến của quân Thanh sợ hãi, hí vang rồi lồng lộn quay lại, chà đạp lẫn
nhau. Ngay lập tức, đội voi chiến Tây Sơn nhanh chóng chia thành hai cánh đánh vòng ra hai
phía tả, hữu, mở đường cho đội quân xung kích xông lên.
Được tượng binh "dọn đường", bộ binh nhanh chóng tràn vào, tiêu diệt sở chỉ huy của
Hứa Thế Hanh và các mục tiêu khác của quân Thanh. Một bộ phận quan trọng quân Thanh
hoặc bị tiêu diệt tại trận, hoặc “giày xéo lên nhau mà chết". Mô tả trận Ngọc Hồi, sách Hoàng
Lê nhất thống chí chép rằng: “Quân Thanh chống không nổi, bỏ chạy tán loạn, giày xéo lên
nhau mà chết... Quân Tây Sơn thừa thế chém giết lung tung, thây nằm đầy đồng, máu chảy
thành suối, quân Thanh đại bại”
62
. Hai tướng chỉ huy quân Thanh là Hứa Thế Hanh và
Thượng Duy Thăng đều bỏ mạng tại trận.
Ngọc Hồi thất thủ, nhưng còn đến vài vạn quan Thanh may mắn thoát vây, dưới sự chỉ
huy của Tổng binh Trương Triều Long vội vàng lội qua sông Tô Lịch (lúc này là mùa khô nên
nước sông cạn) rồi theo đường Thiên Lý và đường đê sông Nhị chạy về hướng doanh trại của
chủ tướng đóng tại cung Tây Long. Nhưng, ngay sau đó chúng lại bị một mũi vu hồi ở phía
đông bắc Ngọc Hồi của quân Tây Sơn chặn lại, dồn ép vào khu vực đầm Mực. Và tại đây,
“quân Tây Sơn cho lùa voi giày đạp"
63
. Đoàn voi chiến Tây Sơn vừa bao vây chặn đường, vừa
xông vào giày xéo quân địch. Phối hợp với voi chiến, bộ binh và kỵ binh Tây Sơn cũng thả
sức tung hoành, chém giết quân Thanh. Toàn bộ tàn quân địch ở đồn Ngọc Hồi đều bị tiêu diệt
trong đó có cả Tổng binh Trương Triều Long. Đến đây, quân Tây Sơn đã xoá sổ cứ điểm then
chốt nhất của quân Thanh, đập tan hệ thống phòng thủ, mở toang cửa ngõ phía nam đưa đại
quân tiến vào Thăng Long, tiêu diệt đại bản doanh của Tôn Sỹ Nghị đóng tại cung Tây Long.
Cũng ngày mồng 5 Tết, đạo quân của Đô đốc Đặng Tiến Đông mở trận tiến công đánh
đồn Đống Đa - cửa ngõ tây nam thành Thăng Long.
