Chương II
TƯ TƯỞNG QUÂN SỰ TỪ NĂM 1527 ĐẾN NĂM 1771
I- KHÁT QUÁT TÌNH HÌNH ĐẤT NƯỚC VÀ NHỮNG HOẠT ĐỘNG QUÂN SỰ THỜI LÊ - MẠC VÀ TRỊNH –
NGUYỄN PHÂN TRANH
Trong tiến trình lịch sử Việt Nam nói chung và lịch sử quân sự Việt Nam nói riêng,
giai đoạn từ đầu thế kỷ XVI đến giữa thế kỷ XVIII, tức là từ khi Mạc Đăng Dung phế truất
vua Lê lập ra triều Mạc (1527) cho đến trước sự bùng nổ của phong trào nông dân Tây Sơn
(1771), là một giai đoạn khá đặc biệt.
Năm Đinh Hợi (1527), Mạc Đăng Dung phế truất Hoàng đệ Xuân, tự làm vua, lập ra
triều Mạc. Ngay sau đó, các cựu thần nhà Lê tập hợp quần chúng, lập ra triều đình riêng mong
duy trì và "trung hưng” nhà Lê, dần chiếm lĩnh được miền đất từ Thanh Hoá trở vào, đối chọi
với triều đình nhà Mạc ở Thăng Long. Chiến tranh Nam triều (triều đình nhà Lê ở Thanh
Hoá) - Bắc triều (triều đình nhà Mạc ở Thăng Long) tranh giành quyền thống trị đất nước diễn
ra suốt gần một thế kỷ. Năm Nhâm Thìn (1592), Trịnh Tùng dẫn quân Nam triều đánh bật
quân Mạc ra khỏi Thăng Long, đẩy vương triều Mạc thoái lui lên Cao Bằng cố thủ.
Vừa bước ra khỏi cuộc chiến tranh Nam - Bắc triều, đất nước ta lại bước vào một cuộc
xung đột mới. Năm Đinh Mão (1627), Trịnh Tráng "phò” vua Lê dẫn quân tiến đánh con cháu
Nguyễn Hoàng ở Thuận Quảng - chiến tranh Trịnh - Nguyễn bùng nổ. Cuộc Trịnh - Nguyễn
phân tranh kéo dài từ năm 1627 đến năm 1672, với 7 lần giao chiến lớn, nhưng không phân
thắng bại. Năm Nhâm Tý (1672), chúa Trịnh và chúa Nguyễn đi đến thoả thuận lấy sông
Gianh làm giới tuyến phân chia đất nước thành hai "quốc gia” riêng biệt, phía Bắc thuộc
quyền cai trị của tập đoàn phong kiến họ Trịnh gọi là Đàng Ngoài, phía Nam thuộc quyền cai
trị của tập đoàn phong kiến họ Nguyễn gọi là Đàng Trong.
Ngọn lửa binh đao “huynh đệ tương tàn" phân chia quyền lực phong kiến vừa dịu
xuống thì khởi nghĩa nông dân bắt đầu nổi lên. Phong trào mở rộng trên phạm vi cả nước với
sự tham gia của nhiều tầng lớp, lực lượng. Cuộc đấu tranh của nhân dân lao động bùng phát
dữ dội vào nửa đầu thế kỷ XVIII, và đạt đỉnh điểm là phong trào nông dân Tây Sơn bùng nổ
năm 1771.
