đãi lính tập của thực dân Pháp, nhất là khi chiến sự đã lắng xuống: "Từ khi
trong nước đã bình định đến nay, người Pháp đối đãi với lính rất vô ơn, mỗi
ngày kiềm thúc càng chặt thêm, lao dịch lại càng nhiều thêm, lương tháng
càng ngày càng bạc bẽo... Khi biên cương hữu sự thì trông như thiên thần,
lúc khói lửa không sợ nữa thì lại coi như cỏ rác. Cắt cỏ ngựa là lính tập,
xây tường thềm cũng lính tập.... khiêng ván cũng lính tập, kiếm củi nước
cũng lính tập, ngày trước không thế mà ngày nay như thế"
38
.
Phan Bội Châu cho rằng, việc thực dân Pháp lập ra đội quân người
Việt tức là tự làm ra vũ khí để giết mình. Trong tác phẩm Việt Nam vong
quốc sử, ông không những chỉ ra cảnh khổ nhục, bị bóc lột nặng nề của lính
tập để khuyên họ quay súng chống giặc, cứu nước mà còn viết cả một bài
ca địch vận để thức tỉnh họ.
Đến tác phẩm Hải ngoại huyết thư (1907), từ sự thông cảm sâu sắc
với người lính tập, Phan Bội Châu thúc giục họ hãy dũng cảm quay súng
chống lại người Pháp khi có thời cơ: "Các anh vì Pháp mà bôn tẩu cũng chỉ
vì bị bức vào thế vạn bất đắc dĩ, hẳn cũng mong có được một cơ hội để tỏ
rõ cái chí không quên đồng bào của mình?... Các anh ngày ngày cầm binh
khí của Pháp, cùng người Pháp quanh quẩn bên nhau, việc các anh làm hả
giận rất dễ. Nhịn nhục chất chứa, lòng căm giận cực sâu, lại gặp cơ hội làm
hả giận rất dễ. Việc các anh quay giáo chống giặc lập đại công, thành đại
danh, tạo đại ân đối với đồng bào ta chỉ là chốc lát mà thôi"
39
.
Kỳ vọng và tin tưởng ở lực lượng lính tập như vậy, Phan Bội Châu
kêu gọi "Sự đồng lòng của lính tập cả nước"
40
và chủ trương đưa người vào
lính tập để được huấn luyện quân sự, đồng thời làm công tác tuyên truyền,
vận động binh lính tham gia hàng ngũ cứu quốc, sẵn sàng phản chiến khi
thời cơ đến. Trong tác phẩm Sùng bái giai nhân (1907), Phan Bội Châu cho
rằng, việc thực dân Pháp tuyển người Việt vào làm lính tập là cơ hội tốt để
ta đưa người vào luyện tập quân sự, học tập binh pháp của nước ngoài và
làm công tác binh vận. Khi vào lính rồi thì phải gần gũi với lính tập; nhân
đó lấy truyền thống yêu nước của cha ông để giáo dục lòng yêu nước, yêu
