cuộc khởi nghĩa, hay của cả phong trào. Trong chỉ đạo kháng chiến, các thủ
lĩnh nghĩa quân mang nặng tư tưởng phòng thủ hơn là tấn công.
6) Bên cạnh các cuộc khởi nghĩa do tầng lớp văn thân, sĩ phu lãnh
đạo dưới danh nghĩa Cần Vương cứu nước, còn có các cuộc nổi dậy của
nông dân. Các quan điểm quân sự của Đề Thám được nhận diện rõ nét qua
cuộc khởi nghĩa nông dân Yên Thế. Các quan điểm quân sự đó không khác
biệt nhiều so với các quan điểm quân sự của các văn thân, sĩ phu, vẫn là
thân dân, dựa vào dân, phân tán lực lượng, xây thành, đắp công sự chiến
đấu và sử dụng lối đánh du kích. Nhưng dường như cách đánh giặc của
nghĩa quân Yên Thế mềm dẻo hơn, biến hóa tài tình hơn và hiệu quả hơn.
Vì vậy, trong khi khởi nghĩa Hương Khê là cuộc khởi nghĩa dài nhất, lớn
nhất và tiêu biểu nhất trong phong trào Cần Vương chỉ tồn tại được 10
năm, thì khởi nghĩa Yên Thế đã kéo dài trong gần 30 năm.
7) Thất bại của phong trào Cần Vương nói riêng và của cả phong
trào chống thực dân Pháp nửa cuối thế kỷ XIX nói chung cho thấy ở Việt
Nam còn thiếu vắng đội ngũ lãnh đạo đủ năng lực: "Từ khi mất nước cho
đến Chiến tranh thế giới thứ nhất, phong trào yêu nước, phong trào đấu
tranh chống đô hộ của người Pháp là những cuộc vận động ở từng nơi, từng
lúc do những nhân sĩ phong kiến Cần Vương cầm đầu, tuy rằng cuộc vận
động ấy được sự ủng hộ của nhân dân, nó chỉ có thể dấy lên rồi tắt, chính vì
thiếu lực lượng lãnh đạo đủ năng lực"
116
.
Lãnh đạo phong trào chống thực dân Pháp chủ yếu là các văn thân,
sĩ phu yêu nước, sản phẩm của chế độ phong kiến đã lỗi thời. Do chịu ảnh
hưởng của hệ tư tưởng phong kiến, của tầng lớp xuất thân và của thời đại,
nên họ đã không thể vạch ra một đường lối quân sự đúng đắn để lãnh đạo
nhân dân ta tiến hành cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp đi đến thắng
lợi cuối cùng. Phong trào Cần Vương thất bại đã chấm dứt vai trò của ý
thức hệ phong kiến, của tư tưởng quân sự phong kiến trong cuộc kháng
chiến chống thực dân Pháp của nhân dân ta. Từ đây, cuộc kháng chiến
chống thực dân Pháp của nhân dân ta bước vào một thời kỳ mới.
