Trong kháng chiến chống thực dân Pháp, do hoàn cảnh phải chiến
đấu trong vòng vây của kẻ thù (từ sau năm 1950, biên giới được khai thông,
giao lưu quốc tế được mở ra, song về cơ bản vẫn phải tự lực cánh sinh là
chính), Đảng ta chủ trương vừa phá kinh tế địch, vừa ra sức xây dựng nền
kinh tế kháng chiến. Chỉ có tiến hành đồng thời hai nhiệm vụ đó mới có thể
làm thất bại âm mưu “lấy chiến tranh nuôi chiến tranh” của địch và mới
đáp ứng được nhu cầu tối thiểu của đời sống nhân dân, đồng thời thoả mãn
được các yêu cầu, đòi hỏi của cuộc kháng chiến.
Kháng chiến chống thực dân Pháp thắng lợi, Việt Nam tạm thời chia
làm hai miền: miền Nam tiếp tục hoàn thành cách mạng dân tộc, dân chủ;
miền Bắc tiến hành cuộc cách mạng xã hội chủ nghĩa và trở thành hậu
phương - căn cứ địa chung của cách mạng cả nước. Ngay từ những năm
đầu kháng chiến chống đế quốc Mỹ, Đảng ta đã xác định: “Muốn thống
nhất nước nhà, điều cốt yếu là phải ra sức củng cố miền Bắc; đồng thời
phải giữ vững và đẩy mạnh cuộc đấu tranh của nhân dân miền Nam”
6
. Hay
nói cách khác, Việt Nam phải tiến hành đồng thời hai cuộc cách mạng dân
tộc, dân chủ nhân dân và cách mạng xã hội chủ nghĩa. Để nhanh chóng
khắc phục hậu quả nặng nề của cuộc chiến tranh 9 năm, Đảng ta đã mạnh
dạn triển khai kế hoạch ba năm khôi phục kinh tế (1955 - 1957) và tiến
hành cải cách ruộng đất. Trong quá trình đó, phục hồi và phát triển nông
nghiệp được xác định là trọng tâm.
Sau khi căn bản hoàn thành kế hoạch khôi phục kinh tế, Đảng chủ
trương phát triển kinh tế - văn hoá theo hướng xã hội chủ nghĩa, trong đó
cải tạo xã hội chủ nghĩa được xác định là một nội dung quan trọng. Cải tạo
xã hội chủ nghĩa ở đây được hiểu không có nghĩa là “phủ định sạch trơn”
mà là quá trình tiếp thu, chắt lọc những mặt tích cực, những cái hay từ nền
kinh tế, văn hoá thực dân, phong kiến; uốn nắn những lệch lạc, tư duy lạc
hậu, bảo thủ cho phù hợp với trào lưu phát triển của xã hội mới - xã hội xã
hội chủ nghĩa. Tư tưởng cải tạo xã hội chủ nghĩa được hiện thực hoá bằng
kế hoạch ba năm (1958-1960) do Hội nghị Ban Chấp hành Trung ương
Đảng lần thứ 13 (khoá V) tháng 12-1957 đưa ra. Đối tượng của cải tạo xã
