Với một đất nước thuần nông, lực lượng sản xuất chủ yếu là nông
dân thì kinh tế hộ nông dân được coi là hạt nhân của kinh tế cá thể, bên
cạnh đó là kinh tế của tiểu thương, tiểu thủ công... Để góp phần tạo ra nhiều
hàng hoá phục vụ kháng chiến và dân sinh, Đảng chủ trương tạo điều kiện
cho nông dân sản xuất, khuyến khích tầng lớp tiểu thương, tiểu thủ công bỏ
vốn kinh doanh, tổ chức nhà xưởng sản xuất...
Chiến tranh càng leo thang, đòi hỏi về sức người, sức của chi viện
cho tiền tuyến ngày càng lớn. Điều này dẫn sự thiếu hụt trầm trọng nguồn
nhân lực ở hậu phương, đặc biệt là trong kháng chiến chống Mỹ. Một nền
sản xuất nhỏ lẻ, manh mún không thể đáp ứng kịp thời yêu cầu phát triển
của cuộc kháng chiến, bởi vậy yêu cầu tất yếu đặt ra là cần phải có sự liên
kết trong sản xuất. Trong bối cảnh đó, Đảng ta chủ trương khuyến khích
phát triển mô hình kinh tế tập thể. Mô hình đó không chỉ áp dụng trong
nông nghiệp, mà ngay cả trong tiểu thủ công nghiệp. Khác với mô hình
kinh tế ở một số nước, kinh tế tập thể ở Việt Nam hình thành trên cơ sở tự
nguyện và bắt đầu từ hình thức thấp (như tổ vần công, đổi công) phát triển
lên hình thức cao (hợp tác xã).
Dân tộc Việt Nam tiến hành kháng chiến trong điều kiện một nền
kinh tế nghèo nàn lạc hậu, nền công nghiệp nặng còn hết sức thô sơ và què
quặt; trong khi đó, kẻ thù lại có tiềm lực quân sự, kinh tế mạnh gấp nhiều
lần. Chính vì vậy mà, trong quá trình xây dựng nền kinh tế kháng chiến,
công nghiệp nặng (trong đó có công nghiệp quốc phòng) được đặc biệt coi
trọng. Một ngành có vị trí quan trọng như công nghiệp quốc phòng không
xây dựng trên cơ sở của kinh tế cá thể hay kinh tế tập thể mà phải dựa vào
kinh tế nhà nước - một thành phần kinh tế chủ đạo giữ vai trò đòn bẩy trong
nền kinh tế của đất nước. Trong lĩnh vực lưu thông hàng hoá, để bảo đảm
kịp thời các nhu cầu hàng hoá phục vụ kháng chiến và phục vụ tiêu dùng
của nhân dân, cũng như bảo đảm ổn định giá cả một số mặt hàng thiết yếu,
góp phần bình ổn thị trường, phá bao vây kinh tế của đối phương. Việt Nam
đã phát triển sâu rộng mô hình mậu dịch quốc doanh, coi đó như một mẫu
hình hoạt động có hiệu quả của nền kinh tế kháng chiến.
