không đơn thuần là quy định tuyển quân từ lực lượng nông dân, tổ chức
cho lực lượng này thay phiên huấn luyện tại ngũ và về làm rộng. Cách thức
tổ chức nghĩa vụ quân sự này có quan hệ hữu cơ với nhiều lĩnh vực khác,
trên một khía cạnh nhất định, còn cho thấy tính chất của nền quân sự Việt
Nam. Thực chất "ngụ binh ư nông" - việc binh, chứa đựng nội dung kinh tế
- quân sự, kinh tế - quốc phòng, là xây dựng lực lượng vũ trang, huy động
nông dân ra chiến trường trong thời chiến. Như thế, chính sách này đã tạo
nên sự duy trì và phát triển kinh tế, đồng thời có quân phòng giữ và chiến
đấu khi hữu sự. Mặt khác, chính sách này còn bổ sung cho một liên kết
quân sự địa phương với trung ương, gia tăng tính nhân dân trong truyền
thống quân sự.
Quang Trung, vị anh hùng dân tộc là người thể hiện tinh thần tự lực,
tự cường rất mạnh mẽ. Ông ra Chiếu khuyến nông nổi tiếng lịch sử, khuyến
khích sản xuất nông nghiệp. "Chính trị của bậc vương giả là "vun gốc đè
ngọn", chú trọng vào việc nông... Nay buổi đầu đại định, chính sách
khuyến khích sản xuất làm cho dân giàu, phải được tiến hành lần lượt"
29
, và
dân giàu thì nước mạnh. Khác với nhiều bậc vua chúa khác, vừa khuyến
nông, Quang Trung vừa tạo điều kiện phát triển kinh tế công thương
nghiệp, xoá bỏ chính sách ức thương "bế quan toả cảng", thực hiện "mở
cửa", đẩy mạnh giao lưu, giao thương với các nước láng giềng và thế giới,
phát triển kinh tế hàng hoá. Các chính sách của Quang Trung đã bồi dưỡng
mạnh mẽ sức dân, rất được lòng dân, nên khi hữu sự, như ghi chép của
Bitxase, hành quân ra Bắc, Nguyễn Huệ đi suốt ngày đêm, dọc đường thu
nạp tất cả những người có thể cầm được vũ khí, ông không có lương thực
nào khác ngoài lương thực của các làng mà nghĩa quân đi qua. Khi phái sứ
thần đem theo thư của ông sang Trung Quốc đòi 7 châu thuộc Hưng Hoá
mà họ xâm lấn từ trước không thành công, ông kiên định tư tưởng tự lực, ra
sức củng cố quốc phòng và chờ thời cơ thích hợp giành lại đất đai đã mất.
Trên một phương diện khác, tư tưởng quân sự dựa vào sức mình là
chính cũng xuất phát từ hai nền tảng: một là, chủ nghĩa yêu nước hay tinh
thần dân tộc và hai là, nỗ lực nội tại chống lại những âm mưu và hành
