Will Durant
Lịch sử văn minh Ấn Độ
Người dịch: Nguyễn Hiến Lê
Chương I - TỔNG QUAN VỀ ẤN ĐỘ
I. ĐẤT ĐAI
Phát kiến Ấn Độ lần thứ nhì – Nhìn qua trên bản đồ – Ảnh hưởng của khí
hậu
Đây là một bán đảo mênh mông rộng trên năm triệu cây số vuông, lớn gấp
hai chục lần xứ Grande Bretagne, ba trăm hai chục triệu dân
toàn thể châu Mĩ (Nam và Bắc), và bằng một phần năm dân số thế giới, nền
văn minh trên bán đảo phát triển điều đặn lạ thường từ thời Mohenjo-daro
(-2900 hoặc sớm hơn nữa) cho tới thời Gandhi, Raman và Rabindranath
Tagore, dân chúng hiện còn theo đủ các tín ngưỡng có thể tưởng tượng
được, từ hình thức sùng bái ngẫu tượng của các dân tộc dã man tới một
hình thức phiếm thần giáo tế nhị nhất, duy linh nhất, các triết gia của họ đã
đưa ra đủ các triết thuyết về chủ đề nhất nguyên, từ các thuyết Upanishad
xuất hiện tám thế kỉ trước Ki Tô tới thuyết của triết gia Sankara, sống sau
Ki Tô tám thế kỉ, các nhà bác học của họ ba ngàn năm trước đã làm cho
khoa thiên văn tấn bộ và hiện nay được giải thưởng Nobel, làng mạc của họ
được tổ chức theo những qui tắc rất dân chủ đã có từ thời xửa thời xưa,
không ai nhớ từ hồi nào nữa, kinh đô của họ đã được các minh quân Açoka
và Akbar cai trị, vừa sáng suốt vừa nhân từ, các người hát rong của họ đã
ngâm những thiên anh hùng ca cổ như anh hùng ca của Homère, còn các thi
sĩ của họ hiện nay được khắp thế giới đọc, các nghệ sĩ của họ đã xây cất từ
Tây Tạng đến Tích Lan, từ Cao Miên đến Java những đền vĩ đại để thờ các
thần linh Ấn Độ, và đã chạm trổ hàng chục hàng trăm lâu đài cung điện
tuyệt đẹp cho các vua chúa. Đó là xứ Ấn Độ mà hiện nay nhiều người đang
gắng sức kiên nhẫn nghiên cứu để phát lộ cho người phương Tây thấy một
thế giới mới của trí tuệ mà khỏi tự hào rằng trên địa cầu chỉ có họ mới văn
minh
