chồng nuôi con, thường giữ được cái đức tính rất quí là tiết, nghĩa, cần,
kiệm. » (Trần trọng-Kim, Việt-nam sử lược trang 18).
Đấy chỉ là trình bầy sơ qua một vài điển hình thông thường và hầu hết
là những điểm sở trường hoặc là những tính chất tinh thần ở lúc thời đại và
hoàn cảnh hãy còn cổ xưa, chật hẹp, chưa tiến, chứ chưa kể đến những sở
đoản, những khuyết điểm và những tinh thần mới đang vươn lên, đang bột
tiến để thích ứng với hoàn cảnh, với thời đại ngày nay.
Về phương-diện tinh-thần một dân tộc, ta nên nhớ rằng tính chất con
người tuy bị chi phối dưới điều kiện địa lý, nhưng còn liên quan mật thiết
đến kinh-tế, chính-trị và giáo-dục… nữa. Cho nên một dân tộc dù có những
đức tính tốt và những điểm sở trường đến đâu, song nếu bị kinh-tế áp bách,
bị chính-trị và giáo-dục đưa dẫn lạc đường thì những cái tốt, cái trội ấy sẽ
dần dần tiêu ma mà chỉ còn trơ lại những bã giả, những đớn kém. Cho nên
những tính tốt và những sở trường, cũng như những tính xấu và những sở
đoản, đều không phải là không biến hóa được.
Đứng về mặt địa lý, ta cần xét những điểm chính này :
- Vì phía bắc giáp Trung-quốc là một nước lớn, và hồi xưa, phía nam
giáp Chiêm-thành là một dân hiếu chiến.
- Vì miền thượng-du Bắc-Việt nhiều rừng núi, có thú dữ, có rắn độc ;
- Vì miền trung-châu tuy mầu mỡ đất đai, nhưng lại có nạn nước lụt ;
- Vì miền duyên-hải Trung-Việt tuy khí hậu tốt, nhưng lại hay có bão
lớn ;
- Vì hai vụ gió mùa đổi thay luân chuyển, khí hậu thường khô, hanh và
ẩm thấp ;
- Vì từ bắc vào nam, tuy đường đất không lấy gì làm xa lắm, song lại
có những rặng núi chạy ngang từ Trường-sơn ra biển, ngăn chia từng khu
vực, khiến xưa kia, ta phải vượt suối trèo đèo mới đi tới được ;
Cho nên dân tộc Việt-nam lúc nào cũng phải lo tính đấu tranh, đấu
tranh với hoàn cảnh, đấu tranh với thiên-nhiên, đấu tranh với cường lân,
