Nguyễn Hiến Lê
Liêt Tử và Dương Tử
Chương 2
SINH TỬ VÀ SỐ MỆNH
CHẾT LÀ TRỞ VỀ LÚC ĐẦU
I.4
(Tử Liệt tử thích Vệ)
Thầy Liệt tử đi qua nước Vệ, vừa đi vừa ăn. Môn đệ đi theo thấy một sọ
người đã trăm năm, bèn vạch cỏ, chỉ cho Liệt tử thấy. Liệt tử quay lại nói
với (môn đệ là) Bách Phong: “Ta với cái sọ này, biết rằng không có gì thực
là sinh, thực là tử
. Cái sọ đó có thực cho chết là buồn không? Ta có
thực cho sống là vui không?”
Sách Hoàng Đế có câu: Hình mà
động thì không sinh ra một hình khác mà sinh ra cái bóng; thanh âm mà
phát ra thì không sinh ra một thanh âm khác mà sinh ra tiếng vang; cái “vô”
mà động thì không sinh ra cái “vô” mà sinh ra cái “hữu”.
Đã là hình thì phải có chỗ tận cùng, mà trời đất có tận cùng không? (Có vẻ
như trời đất cùng tận cùng với ta. Nhưng như vậy có thật là tận cùng không
thì ta không biết được. Đạo
có tận cùng không? Nó vốn không có khởi
thuỷ, làm sao có tận cùng được? Nó có hết không? Nó vốn không có (vô)
thì làm sao mà hết được?
Cái gì có sinh thì lại trở về cái bất sinh (tức cái chết); cái gì có hình thì trở
về cái vô hình. Nhưng cái bất sinh vốn không phải là bất sinh; cái vô hình
vốn không phải là cái vô hình.
Theo lí, cái gì sống thì phải hết (chết); cái gì phải hết thì không thể không
hết được, cũng như cái gì sống thì không thể không sống được; vậy kẻ nào
muốn sống hoài không chết là kẻ mê muội, không hiểu lẽ trời.
