bị kềm kẹp dưới thời Đệ Nhất Cộng Hòa sang thế hệ buông thả của những
chế độ hậu Cách Mạng. Thực trạng của báo chí, kể từ ngày đó cho đến nay
chứa đựng đầy rẫy những tính chất bi hài nổi bật, những mầu sắc đặc biệt
mà ít có nền báo chí nước nào có được.
Khi nhận định các sắc thái của nền báo chí Việt Nam hiện đại, các nhà
khảo sát đã đưa ra nhiều kết quả khác nhau, người thì quá khắt khe lên án
báo xứ ta đi vào cơn thác loạn sau những ngày sôi động của lịch sử, người
khác lại quá dễ dãi kết luận rằng khu rừng báo chí sau ngày Cách Mạng năm
63 là một dấu hiệu đầy khích lệ của một nền báo chí phát triển vượt bực. Có
lẽ cả hai lời nhận xét trên đây đều có hơi mang mầu sắc chủ quan, muốn tô
mầu cho các sinh hoạt báo chí theo ý riêng của mình. Chúng ta hãy thử nhận
định các sinh hoạt báo chí Việt Nam theo một lăng kính khách quan, qua
nhiều phương diện.
Đầu tiên là phương diện LỊCH SỬ. Trong quá khứ, vào thời kỳ khởi
thủy, báo chí xứ ta đã đóng một vai trò lịch sử tích cực, và sự hiện diện của
báo chí trong khung cảnh lịch sử của quốc gia thật là cần thiết, hầu như
không thể thiếu. Ngày đó, để chống lại chế độ thuộc địa, báo chí Việt Nam
đã nhất loạt đứng thành một hàng ngũ kiên cố để cùng nhau tạo thành một
lực lượng đáng kể làm cho nhà cầm quyền thuộc địa phải e ngại. Đây cũng
là tình trạng của báo chí Việt Nam vào thời gian trước và sau Cách Mạng
1963.
Thật vậy, ngay từ khi các phong trào quần chúng chưa được ồ ạt tung
ra, và nhà cầm quyền tiền Cách Mạng chưa kịp diễn những ngón đòn ác liệt
để phản ứng thì báo chí đã « ngửi » thấy bước chân của lịch sử. Cho đến khi
các lực lượng quần chúng nhất tề đứng dậy, thì báo chí đã sẵn sàng tiếp ứng
không hề chậm trễ. Trong cuộc Cách Mạng 1963, sự đóng góp của báo chí
phải được kể là ngang hàng với sự đóng góp của mọi lực lượng khác đã có
công triệt hạ chế độ đương thời.
Nhưng vai trò lịch sử của báo chí không phải chỉ chấm dứt sau ngày
Cách Mạng đã thành tựu. Trong giai đoạn sau Cách Mạng, báo chí Việt Nam
vẫn nuôi dưỡng ý chí đấu tranh, kiên trì hoàn thành sứ mạng và kiên nhẫn
