Một cách giải thích khả dĩ là tâm thức của chúng ta hoạt động trên hai tầng
khác nhau, như một căn nhà có tầng trệt và có thêm tầng hầm hay hầm chứa bên
dưới. Ta trải nghiệm sự khác biệt đó khi ngủ mơ. Ban ngày, tâm trí có ý thức tỉnh
táo sống cuộc đời đã được lên kế hoạch và trật tự ở tầng trệt. Khi ý thức tắt đèn đi
ngủ vào ban đêm thì cánh cửa dẫn xuống tầng hầm mở ra, lấp đầy đầu óc đang
mơ màng của chúng ta bằng những mảnh vụn lộn xộn vốn là các khao khát chưa
được thổ lộ hay những nỗi sợ đã bị quên lãng. Thế nên nếu ta tạm bỏ qua câu hỏi
liệu vũ trụ có gì sâu xa hơn những gì mắt thường nhìn thấy, ít nhất ta cũng đã
thừa nhận rằng chúng ta có những điều khác nữa, ngoài cuộc sống bình thường,
tỉnh táo của mình. Có một hầm ngầm trong tâm thức con người có tên là tiềm
thức; khi ta ngủ, cánh cửa vào tiềm thức mở ra và qua đó, những hình ảnh và
tiếng nói tràn vào, điều ta vẫn gọi là chiêm bao.
Trong lịch sử tôn giáo, chúng ta sẽ thấy nhiều người khi thức có được các
trải nghiệm mà mọi người khác chỉ thấy khi nằm mơ. Chúng ta gọi họ là những
nhà tiên tri và những người mơ mộng, nhưng mặt khác ta cũng có thể nhìn nhận
họ như các nghệ sĩ sáng tạo. Thay vì truyền những tưởng tượng của mình vào
tranh vẽ hay tiểu thuyết, các nghệ sĩ này bị thôi thúc phải biến chúng thành các
thông điệp có thể thuyết phục hàng triệu người tin theo những gì họ đã thấy, đã
nghe. Moses là một ví dụ nổi tiếng cho kiểu hoạt động huyền bí này. Một cái gì
đó từ một nơi nào đó đã kết nối với ông ấy và vì cuộc gặp gỡ ấy mà lịch sử của
dân tộc Do Thái đã thay đổi mãi mãi. Nhưng cái đó là cái gì và nó đến từ đâu?
Nó ở sẵn bên trong Moses ư? Hay nó ở bên ngoài? Hay là cùng lúc ở cả trong và
ngoài ông ấy?
Thông qua việc lấy ví dụ là câu chuyện xảy đến với Moses ở Sinai cũng như
dùng đến ẩn dụ về cánh cửa nối giữa tầng ý thức và tiềm thức của tâm trí, tôi
muốn đề xuất một cách tiếp cận đưa ra ba cách lý giải khác nhau về các trải
nghiệm tôn giáo.
Thứ nhất, trong một sự kiện kiểu như thế này, cánh cửa giữa tầng ý thức và
tiềm thức sẽ mở ra. Những gì xảy ra sau đó giống như một giấc mơ. Các nhà tiên
tri tin rằng chúng đến từ bên ngoài họ, nhưng thực chất là đến từ tiềm thức của
chính họ. Tiếng nói họ nghe được là thật. Đúng, nó đang nói với họ. Nhưng tiếng
