yêu nước của Việt Nam Quang Phục Hội, có những cuộc mật đàm với tổ
chức này. Bước vào tuổi 59, cụ cử Can nung nấu quyết tâm làm một chuyến
xuất dương để được sát cánh cùng cùng các anh em chiến sĩ làm cách mạng.
Các kế hoạch trên đã bị đổ bể sau sự kiện đánh bom Hà Thành.
Đó là những ngày mà không chỉ gia đình cụ lo lắng mà cả những học trò và
những người dân Hà thành thấp thỏm cho số phận của cụ cùng với các đồng
chí yêu nước khác. Giặc Pháp khi đó đã siết chặt gọng kìm đô hộ, triều đình
Nguyễn ở Huế bị vô hiệu hóa thành một thứ bù nhìn. Những “mầm mống
phản loạn” nổi lên lập tức chúng tìm mọi cách để nhổ sạch tận gốc.
Sau rất nhiều cuộc tra hỏi, thẩm vấn và bắt bớ, phải 4 tháng sau, Pháp mới
đưa những người bị bắt ra xét xử. Ngày 5.9.1913, hàng loạt bản án đã được
đưa ra: 7 chiến sĩ bị tử hình là Phạm Văn Tráng, Nguyễn Khắc Cần, Phạm
Đệ Quý, Vũ Ngọc Thụy, Phạm Hoàng Quế, Phạm Hoàng Triết, Phạm Văn
Tiến. Sáu người bị xử tử vắng mặt là Phan Bội Châu, Cường Để, Nguyễn
Văn Túy, Nguyễn Trọng Thường, Nguyễn Hải Thần, Nguyễn Bá Trác.
Ngoài ra là hàng loạt những bản án chung thân, khổ sai... Cụ Lương Văn
Can vì tuổi già sức yếu nên được Hội đồng đề hình của thực dân “châm
chước” cho mức án 10 năm lưu đày sang Nam Vang (Phnom Penh,
Campuchia). Con trai cụ Lương Ngọc Bân cũng bị phạt 10 tháng tù giam.
Một loạt các chiến sĩ yêu nước hoạt động ở nước ngoài bị Pháp truy đuổi
và bắt giữ, trong đó có Phan Bội Châu bị bắt ở Quảng Đông, Cường Để
phải lưu vong sang châu Âu, Phan Châu Trinh ở Paris cũng bị bắt giam vào
tháng 9.1914 và phải đến tháng 7.1915 mới được thả. Những tổ chức cách
mạng trong và ngoài nước hầu như bị tan rã gần hết vào thời điểm đó.
***
Đông Kinh Nghĩa Thục chỉ tồn tại trong 9 tháng. Nhưng 9 tháng đó các chí
sĩ yêu nước đã làm cho dân tộc đạt được những bước tiến dài, có thể so
