VẤN-ĐỀ HỘ TỊCH VÀ THỜI ĐIỂM SANH TỬ
Trong văn học sử Việt-nam, thời điểm sanh tử của nhiều tác giả còn có
chỗ mù mờ, bất nhứt. Có người năm sanh, năm mất hoàn toàn mù tịt, như
trường hợp NGUYỄN VĂN GIAI tục gọi BA GIAI chẳng hạn, hoặc hoàn
toàn trong vòng giả định như PHAN VĂN TRỊ (1830 ?-1910 ?). Có người
không rõ năm sanh mà chỉ biết năm mất như CAO BÁ QUÁT (?-1854).
Lắm người có đến hai năm sanh như TAM-LANG, theo giấy tờ là năm
1901 nhưng theo sự thật là năm 1900. Về năm mất, ngày mất cũng vậy.
NGUYỄN CÔNG TRỨ mất năm 1858 hay 1859 ? NGUYỄN KHUYẾN
năm 1909 hay 1910 ?… Thậm chí trong lịch sử, người anh hùng oanh liệt
chiến thắng trận Đống-đa cũng có đến hai ngày mất : 29 tháng 7 năm Nhâm
Tí (1792) theo PHAN HUY ÍCH và ngày 29 tháng 9 cũng năm Nhâm Tí
theo sách « Đại-Nam Chính biên ».
Có nhiều lý do giải thích sự trạng đó mà chánh yếu là vì trước thời
Pháp thuộc, ở Việt-nam không có khai sanh, khai tử, giá thú. Thời Pháp
thuộc, vấn đề hộ tịch (sổ bộ đời) đã được đặt ra nhưng đại chúng chưa thấu
đáo lợi ích của nó. Đó là không kể những trường hợp đặc biệt không
thường mà thời nào cũng có.
Ở Nam-kỳ, bốn năm sau khi đánh chiếm được toàn bộ, người Pháp đã
cho thiết lập các sổ hộ tịch, một phương tiện hành chánh để kiểm soát dân
chúng (1871). Nhưng tình thế còn bất ổn ở nông thôn. Chỉ có một số ít thị
dân biết đến sổ bộ đời. Hơn mươi năm sau, chánh quyền thuộc địa mới tổ
chức lại chu đáo hơn : nghị định ngày 3 tháng 10 năm 1883 của Thống đốc
Nam-kỳ Ohier, được canh cải sau đó hai lần vào những năm 1892 và 1921.
Ở Bắc-kỳ, bộ dân luật được ban bố ngày 1-4-1931 và ở Trung-kỳ, bộ
Hoàng-Việt hộ luật, tháng 3 năm 1936.
Không phải có luật rồi là ai cũng sốt sắng hưởng ứng vì đa số chưa
thấy cái lợi ngay tức khắc và cũng không thấy được cái hại về sau nếu như
không làm đúng thủ tục khai báo cần thiết.
