Nỗ lực mà môn tính cách học hiện đại từ các nguyên tố, các đặc
tính và các thể loại mong muốn hiểu được con người, hoàn toàn giống
như từ khoa học con người muốn hiểu được truyền thuyết, từ trí óc
muốn hiểu được trực giác tâm linh, từ kinh nghiệm bên ngoài muốn
hiểu được siêu hình học.
Nói ngắn gọn: từ cái thứ yếu muốn hiểu cái chính yếu. Tất cả
những điều này đều là viparjaja, là sự lộn ngược ý nghĩa của một quan
hệ căn bản: từ hiện thực thứ yếu muốn hiểu một hiện thực cơ bản đầu
tiên.
Điểm xuất phát của thuyết nhân học cổ là sự thống nhất của sự
sống. Đây là ấn tượng nguyên sơ cơ bản (primer). Tính cách con người,
hình dạng, tính tình, sự say mê luôn phụ thuộc vào vị trí nó chiếm trong
sự sống. Không phải sự sống là bộ mặt của con người, mà con người là
bộ mặt của sự sống. Trái ngược với thuyết nhân học thời hiện đại
không đánh giá ý nghĩa sống, thuyết nhân học cổ bao giờ cũng ghi nhớ
ý nghĩa của con người.
Nhân học cổ mang tính đẳng cấp: ở cấp thấp nhất là “con trai của
thế gian”, linh hồn đi từ bóng tối sang bóng tối, u mê, đờ đẫn. Đây là
sự tuyệt vọng.
“Loại người nào là trường hợp tuyệt vọng? - Là loại người vô đạo
đức, độc ác, ý đồ xấu, lừa lọc, đạo đức giả, hợm hĩnh, hư hỏng, suy
đọa, vô cảm, bẩn thỉu. Khi kẻ đó nghe thế này: “đây là con người hoàn
toàn giải thoát, vứt bỏ mọi đam mê khỏi bản thân, thức tỉnh từ ảo ảnh
và đạt đến sự thông thái” - Kẻ đó không hề nghĩ rằng: thế thì khi nào
ta sẽ hoàn toàn giải thoát, khi nào ta sẽ rũ bỏ mọi đam mê khỏi bản
thân, khi nào ta sẽ thức tỉnh từ ảo giác, khi nào ta sẽ đạt sự thông thái?
Đây là loại người không có hi vọng”.
Ở cấp cao nhất là vị thánh hoàn hảo. “Kẻ trên con đường từ bỏ
những dục vọng gắn với thế giới vật chất, kẻ thực hiện những khát vọng
gắn với thế giới siêu việt, để từ bỏ tính ích kỉ, sự lơ đễnh, sự mù quáng,
người ta gọi kẻ này là vị thánh hoàn hảo”.
