Quốc và người Đàng Ngoài mà còn cho cả người Nhật Bản, dù có một số dị
biệt không đáng kể.
Bộ sách trên chứa đựng phần lớn số lượng Hán tự vốn có, phần lớn trong
số đó không dễ dàng có thể hiểu được. Người ta tính toán rằng có khoảng
90.000 đến 100.000 chữ. Tuy nhiên, người bình thường chỉ cần học đến
12.000 hoặc 14.000 chữ là có thể đọc thông viết thạo.
Người Đàng Ngoài hoàn toàn không biết về triết học tự nhiên, cũng
không giỏi về toán học và thiên văn học. Tôi không hiểu về thơ ca của họ,
còn âm nhạc thì tôi thấy chẳng có gì hấp dẫn và du dương cả. Vậy nên tôi
không hiểu ông Taverniere dựa vào đâu mà dám kết luận rằng người Đàng
Ngoài giỏi nhất xứ phương Đông trên lĩnh vực nghệ thuật.
Quay trở lại vấn đề người học, nếu muốn có được vị trí và phẩm tước (tôi
không nói về những người thuộc tầng lớp quý tộc, còn với những người có
học thì học vị sẽ bị mất đi sau khi người đó chết chứ không được truyền lại
cho con cháu) thì người đó phải đỗ ba kỳ thi. Trước hết là đỗ singdo, tương
đương với tú tài ở châu Âu chúng ta. Cấp thứ hai là đỗ hung-cong
, ngang
với cử nhân ở ta. Cuối cùng là Tuncy, tương đương với bằng tiến sĩ ở bên ta.
Trong số những người đỗ tiến sĩ, người ta chọn ra một người đỗ
trungiveen
, kiểu như chủ tịch hay giáo sư vậy.
Việc lựa chọn người đỗ đạt được tiến hành một cách công bằng đáng ca
ngợi nhất. Trong mọi việc khác có thể bị chi phối bởi tệ hối lộ, thiên vị, tình
cảm cá nhân, nhưng việc ban cấp những học vị này thì người ta thực sự tôn
trọng giá trị của con người. Và không ai có thể đỗ đạt nếu không thực sự
xứng đáng và phải trải qua những kỳ khảo thí đầy ngặt nghèo và nghiêm
minh nhất.
Phương thức tổ chức vòng thi để chọn sinh đồ như sau: Theo thông lệ ba
năm một lần Vua và Chúa lựa chọn hai hoặc ba vị tiến sĩ cùng với một số
giám quan có bằng hương cống để lập thành hội đồng khảo thí ở tỉnh được
chọn tổ chức (họ tổ chức luân phiên tại các tỉnh khác nhau). Trong quá trình
tổ chức, những người trong hội đồng khảo thí không được phép bắt chuyện
cũng như nhận hối lộ từ các sĩ tử. Sĩ tử đến trường thi được chỉ định một
