Phương thức thi tuyển của người Đàng Ngoài
Nguồn ảnh: A Description of the Kingdom of Tonqueen, Samuel Baron, 1685
Sĩ tử ngồi chăm chú làm bài và trước khi trời tối phải nộp bài. Mỗi bài thi
không dài quá 24 mặt giấy, kèm theo một tờ phách ghi tên tuổi, họ tên cha
mẹ, quê quán của sĩ tử. Các vị tiến sĩ sau đó đánh số phách và giật tờ phách
cất đi để chấm bài cho công minh. Bài thi được xếp theo tỉnh và theo làng.
Sau khi hoàn thành việc làm phách, toàn bộ bài của sĩ tử được chuyển cho
các quan giám khảo (trong khi đó tờ phách được một vị quan khác mang đi
cất giữ cẩn mật). Quan giám khảo loại đi những bài kém, chọn những bài tốt
để gửi lên cho các tiến sĩ. Các vị tiến sĩ chấm chặt chẽ và loại thêm nhiều bài
kém chất lượng cho nên nhiều khi cả 4.000 hoặc 5.000 bài chỉ chọn được
khoảng 1.000 bài qua được vòng loại thứ nhất, vòng thứ hai không quá 500
và vòng chấm cuối cùng chọn ra khoảng 300 người đỗ sinh đồ. Tám đến
mười ngày sau tên những người đỗ được thông báo và họ sẽ chuẩn bị để
bước vào kỳ thi thứ hai. Những người không thấy tên mình trong danh sách
đỗ thì không cần ở lại làm gì bởi họ chẳng được phép dự thi vòng tiếp theo.
Kỳ thi thứ hai và kỳ thi thứ ba cũng được tổ chức tương tự như kỳ thi đầu,
tuy nhiên khó hơn nhiều. Điểm khác là kỳ thứ hai đề ra ba câu, sĩ tử làm
mười hai mặt giấy còn kỳ cuối cùng đề ra hai câu, sĩ tử làm tám mặt giấy.
Tất cả những ai đỗ kỳ thi thứ nhất đều được gọi là sinh đồ hay tú tài, từ nay
về sau được miễn nửa số thuế phải đóng và được ban cho một số quyền lợi
nhỏ khác.
Kỳ thi chọn đỗ hương cống được tiến hành trên cơ sở những người đã đỗ
kỳ thi sinh đồ, số lượng nhiều hay ít tùy vào nhà Vua. Kỳ thi cũng được các
quan giám khảo nói trên tổ chức thi và chấm cùng địa điểm với lần thi trước.
Nếu vượt qua các kỳ thi này họ sẽ trở thành hương cống hay cử nhân. Việc
tổ chức thi cũng tương tự như lần trước, riêng giám khảo và sĩ tử bị giám sát
chặt chẽ hơn và các sĩ tử không được phép nói chuyện hoặc trao đổi với
nhau (trong thực tế họ bị xếp ngồi cách nhau đủ xa trong quá trình làm bài).
Trong lúc thi những người đã đỗ hương cống trong kỳ trước bị rời khỏi địa
bàn tổ chức thi và về tập trung ở kinh đô, nơi họ bị giám sát nghiêm ngặt và
không được phép rời đi cho đến khi kỳ thi kết thúc. An ninh đối với những
