Nguồn ảnh: A Description of the Kingdom of Tonqueen, Samuel Baron, 1685
Bây giờ tôi xin quay trở lại vấn đề họ Trịnh và tìm hiểu tại sao họ Trịnh
không lên kế vị ngai vàng. Không phải Chúa không ham quyền lực hay ông
ta tôn trọng pháp luật gì đâu, mà bởi ông ta đã nghĩ nát óc về hai lý do sau
để không lên làm Vua. Thứ nhất, nếu lên ngôi ông sẽ bị coi là tiếm quyền, bị
cả nước ghét và thù oán, nhất là sự chống lại của họ Nguyễn - người sẽ có
danh nghĩa chính đáng để tiến đánh dòng họ Chúa Trịnh. Thứ hai, Chúa
nhận thức được rằng triều đình Trung Hoa sẽ chống lại ông ta một khi biết
tin có kẻ không thuộc dòng dõi Vua Lê cướp lấy ngai vàng. Như thế chẳng
khác gì tự rước họa lớn vào thân và tự mình hủy diệt bản thân. Bởi vậy con
đường an toàn nhất là dựng một Hoàng tử thuộc dòng dõi Vua Lê lên làm
Vua chỉ trên danh nghĩa, còn mọi quyền lực trong triều gắn vào tay của
Chúa. Trong thực tế mọi quyền hành đều do Chúa nắm, từ việc quyết định
chiến tranh hay hòa bình, tự ra luật và hủy luật, có quyền lên án hoặc ân xá
phạm nhân, phong chức hoặc bãi nhiệm quan tòa, tướng lĩnh quân đội ông ra
lệnh thu thuế, ra lệnh phạt... theo chủ ý của mình. Ngoại trừ có sứ thần
Trung Quốc, những người ngoại quốc khác đều tấu trình lên Chúa. Có thể
nói, quyền hành của Chúa không chỉ là quyền hành của hoàng gia, mà còn
vô tận và tuyệt đối. Bởi thế người châu Âu gọi Chúa là Vua hay Vương
(King), còn Vua được gọi bằng một danh xưng nghe thì to nhưng vô vị là
Hoàng đế (Emperor). Vị Vua Lê chỉ buông rèm trong cung cấm và chẳng ai
bén mảng đến ngoài mấy đứa mật thám mà phủ Chúa phái sang. Vua cũng
chẳng được phép ra ngoài cung cấm nhiều hơn một lần trong năm, thường
vào dịp lễ Tết. Toàn bộ công việc còn lại, Vua chỉ việc “chuẩn y” những gì
Chúa muốn và thực hiện việc đó thông qua những lệnh chỉ cho đúng tính lễ
nghi. Đối đầu với Chúa, dù là việc nhỏ nhất, cũng mang họa vào thân. Vậy
nên dù người dân kính trọng nhà Vua nhưng họ rất sợ Chúa - người luôn
được xu nịnh bởi ông ta có quyền lực tối thượng trong tay.
