làm kinh động đến người quá cố. Cả đoàn thuyền lầm lũi đi trong im lặng.
Đến địa phận các tỉnh họ dừng ở những chỗ nhất định để quan cai trị tỉnh đó
làm lễ tế và dâng lễ vật như trâu, bò, lợn. Trong lúc đưa linh cữu phụ thân về
an táng tại quê nhà, vị Chúa mới hiếm khi đi theo mà ở lại kinh thành, các
anh em khác của Chúa cũng ở lại, vì e ngại có âm mưu phản loạn hoặc thay
đổi ngôi vị. Các chị em Chúa thì được khuyến khích đi theo đoàn tang lễ.
Trọng trách tổ chức và cử hành lễ tang thường được giao phó cho một vài vị
sủng thần.
Khi đoàn tang lễ về đến quê nhà, họ còn phải cử hành vô số lễ nghi theo
phong tục của xứ này. Nơi chôn cất thi hài Chúa được giữ kín, rất ít người
biết và chỉ những ai đã thề độc là sẽ trung thành tuyệt đối với sứ mệnh này
mới biết cụ thể. Điều này hoàn toàn không phải do họ sợ mất của cải như
ông Taverniere suy luận, bởi - như tôi đã mô tả ở phần trên - họ chẳng chôn
theo Chúa của cải gì đáng giá ngoài mấy mẩu vàng, bạc, ngọc trai bỏ vào
miệng người chết. Nguyên nhân chính là do sự mê tín của họ bởi cũng như
việc bảo vệ quốc gia. Họ tin rằng hậu thế của dòng họ sẽ được thịnh đạt và
sung túc nếu như tổ tiên của mình được mồ yên mả đẹp ở nơi đất tốt. Nếu
như kẻ thù biết được chỗ đặt mồ mả tổ tiên của Chúa, họ sẽ dùng ma thuật
để hãm hại dòng họ Chúa bằng cách chỉ cần lấy đi xương cốt của tổ phụ
ngài và thay xương cốt tổ tiên nhà họ vào đó. Trong xứ này đã có khá nhiều
trường hợp như thế: những kẻ khùng điên đánh tráo hài cốt những mong đổi
đời và thăng tiến nhưng lại đi đến những kết cục bi thảm.
Chuyện một số quan lại và phi tần bị chôn sống theo Vua và Chúa như
Taverniere nói thì thật không thể chấp nhận được vì nó hoàn toàn trái với
phong tục xứ này, cũng như không phù hợp với bản tính của họ. Tôi tin rằng
nếu người Đàng Ngoài biết rằng chúng ta nghĩ về họ theo kiểu man rợ như
vậy, thế nào họ cũng sẽ đối xử với chúng ta một cách tàn nhẫn và khốc liệt.
Tôi cũng không tìm thấy một nơi nào tên là Bodligo mà theo Taverniere nói
là có cung điện và lâu đài ở đó, ngoại trừ việc phía khu vực đối diện kinh đô
Kẻ Chợ, ở phía bên kia bờ sông, được gọi là Bode [Bồ đề]. Tuy nhiên, ở bên
đó chẳng có lấy một cung điện hay lâu đài nào của nhà Vua cả, gần đó cũng
không.
