Trong những người cách mệnh Việt Nam hoạt động bên Tàu thuở ấy, ta
có thể biết những người này:
Trương Bội Công, người Thanh Hóa, có nghị lực và cương quyết, trước
học trường võ bị và làm đến chức thiếu tướng trong quân đội Tàu.
Nguyễn Hải Thần, chính tên là Vũ Hải Thu, người tỉnh Hà Ðông. Ông là
người lão thực, trước đã thi đỗ tú tài, thường gọi ông Tú Ðại Từ. Khi ông
Phan Bội Châu xướng lên việc xuất dương vào quãng năm 1905-1906, ông
ra ngoài vào học trường võ bị Hoàng Phố gần Quảng Châu. Ông quen biết
Tôn Dật Tiên, Tưởng Giới Thạch, Ngô Thiết Thành, Trần Lập Phu v...v...
Vì có sự quen biết ấy, nên khi ông Tưởng Giới Thạch làm giám đốc trường
Hoàng Phố, có đưa ông vào làm một chức giáo sư ở trường, dạy về chính
trị, mỗi tháng được sáu bảy chục tiền Tàu, lúc ấy cũng đủ ăn tiêu. Một năm
ở Nam Ðịnh có cuộc xướng danh khoa thi hương, toàn quyền Sarraut về
chứng cuộc ấy, ông về ném quả tạc đạn định giết viên toàn quyền. Nhưng
tạc đạn không nổ, ông chạy thoát, đổi tên là Nguyễn Cẩm Giang. Một lần
nữa sau cuộc chiến tranh 1914-1918 ông đem một toán quân thổ phỉ về
đánh châu Ðà Long, ta thường gọi là châu Ðà Lùng thuộc Cao Bằng. Việc
thất bại ông sang ở luôn bên vùng nam nước Tàu và đổi tên là Nguyễn Hải
Thần. Sự nghiệp cách mệnh của ông chứng rõ trong bài thơ sau này, ông
gửi cho tôi khi tôi ở Quảng Châu vào khoảng cuối năm 1946:
Bốn chục năm nay vị nước nòi Nước nòi chưa mạnh, quyết chưa thôi Ðà
Long phất trận gươm ba tấc Nam Ðịnh tương bom lửa một mồi Cha đứa
cắn gà toan cõng rắn Mẹ thằng giày mã dám đem voi Nào ai mãnh sĩ mưu
thần đó Góp sức đun tay để cứu đời
Vũ Hồng Khanh, tức là Giáo Giản, trước làm giáo học ở một trường tiểu
học bắc việt, sau theo Nguyễn Thái Học vào Quốc Dân Ðảng khởi nghĩa ở
Yên Bái, rồi chạy sang Tàu ở bên Vân Nam.
