- Có thế nào Toàn cứ nói.
- Theo tôi, hiện tượng này phải coi là... một tiến bộ.
- Một tiến bộ?
- Anh cứ để tôi nói. Nếu không đúng với ý anh thì anh trao đổi lại. Theo
tôi, đây là một hiện tượng tiến bộ, có nghĩa là hợp quy luật. Tôi nói thế, có
lẽ là vì theo tôi lâu nay chúng ta nhiều lúc đã quên nhãng điều quan trọng
này: Con người ta chỉ là đích thực, khi nó là một cá nhân, anh ạ.
Toàn tưởng ông Quyết Định sẽ rất khó chịu vì câu trả lời của anh.
Nhưng không, kìa, gương mặt chất phác của ông trong giây lát bỗng như
giãn ra, thanh thản lạ lùng. Lặng đi một lát rồi tiếng ông mới thoát ra cùng
hơi thở nhè nhẹ.
- Toàn à. Mình còn nhớ, hồi đi học trường Đảng Trung ương, đọc tài liệu
tham khảo, thay trên tờ Le Parias, Nguyễn Ái Quốc viết: Khi người ta biết
mình là nô lệ thì đó đã là một cách tự giải phóng. Câu nói đó làm mình suy
nghĩ rất nhiều!
- Tôi
- Con người ta, đúng như Toàn nói, trước hết là một cá thể. Làm gì thì
làm cũng không thể quên điều ấy. Nói rộng ra thì một cuộc cách mạng càng
không thể quên điều ấy, không thể triệt tiêu lợi ích cá nhân được. Vấn đề
của mọi cuộc cách mạng là giải phóng sức sáng tạo của mỗi cá nhân. Toàn
có hiểu hết ý mình trong bài phát biểu tổng kết ở Hội nghị Mường Thông
không? Chẳng ai học được bài học lịch sử cả. Đúng thế! Nhưng cũng buồn
thay, lịch sử thật vĩ đại và cũng vô cùng hạn hẹp. Chẳng ai thoát ra khỏi cái
bóng của nó cả!
Một làn sương từ đỉnh núi như một cánh chim sà xuống, phủ che bóng
hình của cả Toàn và ông Quyết Định. Lăn tăn bay quanh họ những hạt
