kinh, truyền pháp, sức một người có thể dịch được bao nhiêu? Truyền bá
được bao nhiêu? Đúng như lời ngài Đạo An - cao tăng trứ danh thời Đông
Tấn nói: “Không nương vào quốc vương, Phật pháp khó hưng thịnh.”
Ngài Huyền Trang suy nghĩ, lấy bút viết thư cho Đường Thái Tông. Sự
kiền thành, cộng thêm với học vấn uyên thâm của ngài khiến cho lá thư có
sức thuyết phục ghê gớm.
Ngài một đàng ở Vu Điền đợi tin, một đàng đem Du Già Sư Địa Luận và
tất cả những điển tích mà mình học được ở Ấn Độ giảng giải cho quốc
vương và tăng chúng nghe. Ngoài ra, ngài còn tham bái danh lam thắng
cảnh nơi đây. Ngài ghi chép về Vu Điền cũng tương đối tỉ mỉ, trong đó có
những câu chuyện, truyền thuyết cảm động lòng người. Lúc tôi đọc, thấy có
những đoạn không liên quan gì với Phật giáo. Nhưng cuối cùng tôi cũng
hiểu được nỗi lòng của ngài lúc ở Vu Điền. Ngài rất yêu vùng đất này, quan
tâm tới đời sống của mọi người trong ốc đảo suy yếu bên cạnh sa mạc.
Ngài hy vọng chúng ta hiểu được sự kiền thành của người Vu Điền, và
hoàn cảnh mà họ sinh tồn.
Tôi hy vọng được trông thấy tất cả những gì mà ngài ghi chép về Vu
Điền, quan trọng nhất là nhiều di tích Phật giáo. Nhà thám hiểm người Anh
Stein ở Hòa Điền khai quật khảo cổ và sách của ông đã cung cấp cho tôi rất
nhiều tư liệu quí. Ông sinh năm 1862 ở Hungary, lúc nhỏ rất có hứng thú
viễn chinh và thám hiểm. Ông nói với chúng ta: Vị anh hùng trong lòng
ông là Đại đế Alexander, vị thần hướng đạo và bảo vệ của ông là ngài
Huyền Trang, thánh kinh của ông là Đại Đường Tây Vực ký của ngài
Huyền Trang, mà chuyến thám hiểm đầu tiên của ông là tại Hòa Điền. Vào
năm 1930, Stein đã bốn lần đến khai quật ở tây bộ Trung Quốc. Trong sa
mạc hoang vu ông tìm ra được vết tích ngài Huyền Trang, xác nhận một số
thành ấp và tự Viện ghi chép trong Đại Đường Tây Vực ký, đồng thời lấy
danh nghĩa ngài Huyền Trang mở rất nhiều cách cửa bị đóng, đặc biệt là
hơn một vạn bức họa và bản thảo giấu trong tàng kinh động Đôn Hoàng.
Trong đống đổ nát bị sa mạc hoá, ông phát hiện rất nhiều văn thư cổ Ấn
Độ, bức hoạ thiên thần có đôi cánh, rất nhiều tượng Phật, Bồ tát mang
