an cư lạc nghiệp, không có cách gì hoạt động sản xuất, đất đai hoang hóa,
dân cư lưu tán, sức sản xuất đình trệ nghiêm trọng và suy thoái.
Trong thời gian Hải Thuỵ còn đi học ở quận, ông đã tận mắt nhìn thấy
cảnh tượng thê lương đó cũng như những bi kịch được tạo ra bởi cách tàn
sát chém giết đẫm máu không thôi. Ông mong muốn kết thúc bi kịch đó,
giảm nhẹ nỗi khổ nạn của trăm họ, ông đã tiến hành các cuộc phỏng vấn và
khảo sát lâu dài, từng bước hình thành một loạt biện pháp giải quyết vấn đề
dân tộc Lê, và trong khi thi hương đã viết vào quyển trả lời của thí sinh trả
lời vấn đề hiện thực xã hội. Trước tiên ông đã giới thiệu toàn diện về nguồn
gốc lịch sử, phong tục tập quán, phương vị cư trú v.v... của dân tộc Lê, tiến
tới nêu lên: Đối với vấn đề dân tộc Lê không thể dùng vũ lực trấn áp mà chỉ
có thể áp dụng văn trị. Cái gọi là văn trị, tức là thiết lập quận huyện ở vùng
dân tộc Lê và Hán, xóa bỏ trạng thái cách ly giữa hai dân tộc, rồi khen
thưởng công việc khai khẩn, giảm nhẹ hình pháp, bớt sưu thuế, có sự bảo
đảm tối thiểu cho cuộc sống của dân tộc Lê, khiến họ an cư lạc nghiệp. Chỉ
có làm như vậy mới ngăn chặn được việc dân cư bỏ trốn, tránh để đất
hoang. Quan phủ vừa có thể thu đủ sưu thuế, cuộc sống của dân chúng có
thể từng bước giàu có lên. Nếu như làm được điểm này và thêm vào đó
“tâm giáo” thì có thể khiến họ qui thuận, triều đình và quan phủ địa phương
bất tất phải bận rộn vào việc điều binh khiển tướng, đánh Đông dẹp Tây.
Bài viết “kế sách trị Lê” cũng như bài viết “Bình Lê sách” sau này khi ông
tham gia thi hội ở kinh đô, đều vì ông chỉ là một thư sinh mà không được
coi trọng, như hòn đá ném xuống biển lớn, điều đó đã trở thành một nguyên
nhân khiến cho sau này Hải Thuỵ vứt bỏ thi cử, nghe theo sự phân phối của
bộ Lại.
CHIA LO VỚI DÂN
Khi Hải Thuỵ đến nhận nhiệm vụ ở Thuần An đã phá bỏ thói quen đón
người tới tiễn người đi, mặc quần áo dân thường đi phỏng vấn riêng, hết
sức thể nghiệm và quan sát dân tình, cảnh tượng đau khổ của dân chúng
ven đường đã làm ông rất lo lắng, việc đầu tiên khi ông giao tiếp với tri
huyện tiền nhiệm là cấp phát lương thực cứu tế, đồng thời triệu tập dân bỏ
