hay, nhưng Dịch Hân cho rằng nếu như đương thời không có tể tướng Quản
Trọng ra sức khuyên can, Tề Hoàn Công tất sẽ báo thù, và như vậy sẽ gây
ra hậu quả nghiêm trọng, cho nên hành vi mạo hiểm của Tào Quệ là không
thể dùng. Ông còn kết hợp nghiên cứu thực tế những ví dụ về đối ngoại và
chiến sự.
Dịch Hân cực lực chủ trương cầu hòa, nhưng lại coi trọng cao độ “chuẩn
bị chiến tranh” bởi vì hòa ước là không thể tin được, điều đó cho thấy Dịch
Hân nhận thức được bản tính xâm lược của liệt cường phương Tây. Năm
1868, ông đã nhắc đi nhắc lại, cảnh báo các đại thần tổng đốc, tuần phủ:
“không thể vì một hòa ước mà cho là yên ổn lâu dài”, người nước ngoài
thời xưa, thường lấy không bạo ngược để cảnh giác, huống là người nước
ngoài bạo ngược đã tới, mà không biết phòng bị ư! (“Dương Vụ vận động
tùng san”).
Hòa bình chỉ là thủ đoạn và điều kiện, mục đích là lợi dụng đầy đủ hòa
bình, “nằm gai nếm mật, gây dựng tinh thần tích luỹ lực lượng để đến ngày
nào đó tự cường” (Trù biện Di vụ thủy mạt” quyển 4 trang 4816 triều Đồng
Trị). Mọi người đều biết, hoạt động chủ yếu để tự cường của Dịch Hân là
làm Dương Vụ. Phong trào Dương Vụ trên thực tế là phong trào cận đại
hóa thứ nhất của Trung Quốc, mà Dịch Hân là người khởi xướng và người
chủ trì.
Đương nhiên cầu hòa không có nghĩa là thỏa hiệp nhượng bộ vô nguyên
tắc, vô giới hạn. Trong giao thiệp giữa Trung Quốc với nước ngoài “có thể
được, như mỗi phủ đã xin phép” không thể (làm) được thì dù có cố ý yêu
cầu, cũng cương quyết từ chối” (“Trù biện Di vụ thủy mạt” quyển 4, trang
4176 triều Đồng Trị). Lý Hồng Chương một dạo cùng Dịch Hân coi việc
ngoại giao không hề có chút kiến thức gì về sách lược ngoại giao với liệt
cường phương Tây, lại chủ trương lấy “chân thành” để đối xử với kẻ xâm
lược, xảo trá, thay lòng đổi dạ, kết quả là hết cắt đất lại đến bồi thường trở
thành kẻ có tội muôn đời.
“DÙNG HẾT CÁI HAY CỦA NGƯỜI NƯỚC NGOÀI”,
