“BIẾT NỘI DUNG CẶN KẼ CỦA HỌ”
Là người đề xướng và người chủ trì phong trào Dương Vụ, Dịch Hân đã
có không ít tư tưởng sách lược giàu tính nhìn xa trông rộng.
Như, ông cho rằng muốn làm Dương Vụ phải học người nước ngoài,
nhất là về mặt quân sự phải tìm cách “học hết cái hay của người nước
ngoài”, nhưng lại phải đề phòng những ý đồ xấu, ví dụ mời huấn luyện viên
người nước ngoài, phải nghiêm mật đề phòng họ xà xẻo vào nội chính
Trung Quốc, làm sao để họ chỉ có trách nhiệm giảng dạy, chứ không có
quyền dẫn binh, binh quyền phải thuộc về tướng soái Trung Quốc. Dịch
Hân còn nêu ra việc lợi dụng cơ hội đội tầu thuyền của người nước ngoài tổ
chức ở Thượng Hải đi “bắt cướp” để học lỏm nghệ thuật vũ khí tiên tiến
của họ. “Giả dùng danh nghĩa giáo luyện, ngầm học tập phương pháp”. Do
đó mà ở Thượng Hải và một số nơi khác kỹ thuật chế tạo vũ khí mô phỏng
phương Tây đã có một số đột phá nào đó.
Trong quá trình Dương Vụ, Dịch Hân từng bước nhận thức được rằng kỹ
thuật sản xuất và trang thiết bị quân sự tiên tiến của phương Tây được xây
dựng trên cơ sở văn hóa khoa học tiên tiến, “người nước ngoài chế tạo máy
móc, vũ khí v.v... cũng như dùng tàu chở quân, không có cái nào không đến
từ thiên văn, toán học... nếu không từ căn bản dùng công phu thực thì chỉ là
kiến thức hời hợt, không có ích” (“Trù bị Di vụ thủy mạc” quyển 4, trang
4416 triều Đồng Trị). Học tập khoa học, văn hóa ngoại quốc trước tiên phải
bắt đầu từ văn tự nước ngoài, vì thế dưới sự chủ trì của Dịch Hân đã mở
trường học kiểu mới bồi dưỡng nhân viên phiên dịch - Đồng văn quán, đó
chính là sự mở đầu của giáo dục cận đại Trung Quốc, sau đó đã tiếp tục cử
hàng loạt lưu học sinh ra nước ngoài. Điều này cho thấy Dịch Hân là người
khai sáng giáo dục cận đại của Trung Quốc.
Tư tưởng “học hết cái hay của người nước ngoài”, “biết nội dung cặn kẽ
của họ” của Dịch Hân, trên thực tế là sự bổ sung và phát triển hơn nữa tư
tưởng “học cái hay của Di để kiềm chế Di” của Ngụy Nguyên.
