*16. Trịnh Hoài Đức
Trịnh Hoài Đức trước tên là An, tên chữ là Chỉ Sơn, hiệu là Cấn Trai. Tổ tiên trước là người Phúc Kiến, vốn dòng dõi họ nhà quan, đời
ông tổ gặp lúc nhà Thanh mới khai sáng, không chịu theo kết bím, để tóc sang nước Nam ở đất Trấn Biên. Cha là Khánh, học giỏi, chữ đại
tự tốt, đánh cờ tướng cao, có danh tiếng ở đời bấy giờ. Triều đức Thế Tôn, khánh quyên làm chức cai thu ở An Trường, sau thiên làm cai
đội ở trường Qui Nhơn, Qui Hóa, Bản Canh, rồi mất.
Khi ấy Hoài Đức mới lên 10 tuổi, dốc lòng chăm học, bấy giờ gặp thời buổi nhiễu nhương, người mẹ mới đem Hoài Đức đến ở Phiên
Trấn, cho theo học ông xử sĩ Võ Trường Toản, học càng ngày càng giỏi.
Năm Mậu Thân, đức Thế Tổ về thu phục được thành Gia Định, Hoài Đức bèn cùng với Lê Quang Định ra ứng cử, được bổ làm Hàn lâm
viện chế cáo, sang năm sau, làm quan Điền tuấn huyện Tân Bình, khuyên dân chăm chỉ việc nông, tang. Sau lại theo làm việc bộ Hình, xét
nghĩ văn án, luyện tập chính sự, càng ngày càng giỏi.
Rồi lại sung làm Đông cung Thị giảng, theo Đông cung ra trấn thủ thành Diên Khánh, (tức Khánh Hòa). Đến khi Đông cung tiến binh
ra Phú An, Hoài Đức dự bàn giúp việc cơ mật.
Năm Giáp Dần, Hoài Đức làm Ký lục doanh Trấn Ninh, rồi lại thăng làm Hộ bộ Hữu tham tri. Năm Tân Dậu, Hoài Đức coi việc thu thuế
thóc ở Quảng Nam, Quảng Nghĩa để cấp cho quân, sau lại cùng Nguyễn Văn Thành coi về việc Hộ. Tháng năm được thăng làm Hộ bộ
Thượng thư (Nguyễn triều ta có lục bộ Thượng thư bắt đầu từ đây), sung chức chính sự, cùng với Binh bộ Tham tri Ngô Nhân Tĩnh, Hình
bộ Tham tri Hoàng Ngọc Uẩn sang sứ nhà Thanh, đệ tờ quốc thư, phẩm vật, và đem nộp cả ấn sách của Tàu phong cho Tây Sơn, cũng
giải nộp lũ tướng giặc bể là Đông Hải vương Mạc Quan Phù, Thống binh Lương Văn Canh, Lương Văn Tài. Tháng bảy mới sang đến Hổ
Môn quan; quan Tổng đốc Lưỡng Quảng là Giác Là Cát Khánh tâu lên vua Tàu, vua Tàu truyền dụ cho đưa sứ bộ đến Quảng Tây, rồi
vào Bắc Kinh.
Khi ấy đức Thế Tổ vừa ra bình định xong Bắc Hà, lại sai Binh bộ Thượng thư Lê Quang Định sang sứ cầu phong. Bọn sứ bộ Trịnh Hoài
Đức còn đợi ở Quảng Tây, tháng tư năm Gia Long thứ hai, cả hai bọn sứ bộ cùng tự Quảng Tây đi thuyền qua Hồ Bắc đến Hán Khẩu, rồi
lên bộ qua Vạn Lý Trường Thành, qua cửa Cổ Bắc, tháng tám đến sông Nhiệt Hà (thuộc Mãn Châu, các sứ bộ đời nhà Lê chửa từng đến
đấy bao giờ), vào bệ kiến vua Gia Khánh ở nơi hành tại. Rồi lại cùng với sứ Tàu sang tuyên phong là Án sát Quảng Tây Tề Bố Sâm, tự
cửa Nam Quan trở về nước. Khi về lại vẫn giữ chức bộ Hộ, rồi vào làm Hiệp trấn Gia Định, lại thăng làm Lễ bộ, Lại bộ Thượng thư.
Đến năm đức Thánh Tổ lên ngôi, Hoài Đức thường nhân việc ngăn gián tỏ lòng trung thành, Thánh Tổ đều nghe theo cả. Rồi lại được
thăng làm Hiệp biện đại học sĩ, kiêm lĩnh Lại bộ, Binh bộ Thượng thư. Bấy giờ chửa có ai được thụ hàm nhất phẩm bao giờ, Hoài Đức mới
được thụ hàm Hiệp biện là một. Khi tại chức bàn tán giúp việc quân quốc rất nhiều.
Hoài Đức là người cẩn thận, phong độ trầm tĩnh, học vấn rộng rãi, bàn bạc điều gì vẫn giữ đại thể. Đức nghiệp văn chương ông ấy,
