Khó mà có thể nói gì nhiều hơn: chẳng gì có thể làm sinh sôi thật nhiều
điều kì diệu hơn là cái nghệ thuật được sống tự do. Nhưng cũng chẳng có gì
gian nan khổ ải hơn là việc học nghề tự do. Học nghề chuyên chế thì không
như vậy. Nền chuyên chế lắm khi mang vẻ mặt của kẻ sửa chữa những thứ
xấu xa con người từng chịu đựng biết bao lâu. Nó được coi là kẻ trụ đỡ cho
công lí, kẻ ủng hộ những người bị áp bức và kẻ xây dựng trật tự. Các quốc
gia ngủ vùi trong lòng sự thịnh vượng chốc lát; và rồi khi tỉnh giấc, họ thành
những kẻ khốn cùng. Ngược lại, thông thường thì tự do ra đời giữa bão
giông, nó đứng lên được một cách chật vật ngay giữa những mâu thuẫn nội
bộ công dân, và chỉ khi nó đã già rồi thì con người mới nhận ra hết những
điều tốt đẹp có được nhờ tự do.
VỀ LÒNG TÔN TRỌNG LUẬT PHÁP Ở HOA KÌ
Người Mĩ tôn trọng luật pháp. − Người Mĩ yêu luật
pháp như yêu cha mẹ. − Lợi ích cá nhân của mỗi người
trong việc gia tăng sức mạnh luật pháp.
Chẳng phải bao giờ người ta cũng rảnh rỗi để có thể hoặc trực tiếp hoặc
gián tiếp lôi toàn thể nhân dân đi làm luật. Nhưng ta cũng không thể không
thừa nhận điều này, ấy là một khi việc đó có thể thực hiện được, thì luật
pháp càng lắm uy danh. Cái nguồn gốc nhân dân đó, là điều lắm khi có hại
cho ngành lập pháp về tính tốt đẹp và về sự khôn ngoan, thì lại đặc biệt góp
phần làm cho ngành lập pháp có thể mạnh.
Khi toàn thể nhân dân nói rõ nguyện vọng mình ra, điều đó có một sức
mạnh thần kì. Khi nhân dân xuất hiện công nhiên trần trụi, dường như nó
làm điêu đứng đầu óc tưởng tượng của ngay cả những kẻ nào có ý muốn
chống lại nhân dân.
Chân lí này được các đảng phái hiểu rất rõ.
Vì vậy mà ta thấy bất kì ở đâu mà có thể làm được thì các đảng đều giành
giật phe đa số. Khi không có phe đa số trong những người bỏ phiếu ủng hộ,
