CHƯƠNG IV
NGƯỜI MĨ ĐẤU TRANH CHỐNG LẠI CHỦ NGHĨA CÁ
NHÂN NHƯ THẾ NÀO BẰNG CÁC THIẾT CHẾ TỰ DO
Bản chất nền chuyên chế là sợ đủ mọi thứ, nên khi nó thấy con người
sống xa lánh nhau thì nó coi đó là bảo lãnh chắc chắn nhất cho sự trường tồn
của mình, và nó tìm đủ mọi cách để con người lánh xa nhau. Không có nét
xấu nào của tình cảm người lại được nền chuyên chế đồng ý cho phát triển
hơn là tính vị kỉ: một kẻ cai trị chuyên chế sẵn sàng tha thứ cho những kẻ bị
cai trị không yêu ông ta, miễn là họ không yêu lẫn nhau là được rồi. Kẻ cai
trị chuyên chế không đòi hỏi kẻ bị cai trị giúp mình dẫn dắt công việc Nhà
nước; càng không có chuyện những kẻ bị cai trị định điều hành lấy công
việc Nhà nước. Kẻ cai trị chuyên chế coi những ai định đoàn kết cùng nhau
tạo dựng sự thịnh vượng chung là những kẻ bất trị, và cũng bằng cách thay
đổi nghĩa tự nhiên của ngôn từ, họ gọi những kẻ co mình sống ích kỉ là
những công dân tốt.
Vì thế mà những tật xấu được kẻ chuyên chế làm sinh ra cũng chính là
những tật xấu được quyền bình đẳng cho ưu ái phát triển. Hai việc này bổ
sung cho nhau và hỗ trợ nhau một cách vô cùng tai hoạ.
Sự bình đẳng đặt con người đứng cạnh nhau, và không có mối liên hệ
chung nào giữ chân họ với nhau. Nền chuyên chế dựng lên những rào chắn
ngăn cách và chia rẽ con người. Sự bình đẳng tạo điều kiện cho con người
không nghĩ tới đồng loại nữa còn nền chuyên chế đem sự dửng dưng làm
thành một thứ đức hạnh chung cho mọi người.
Như vậy, nền chuyên chế vào thời đại nào thì cũng nguy hại, lại là cái đặc
biệt đáng sợ vào những thời đại dân chủ.
