Đương nhiên là những thói xấu đó thật to lớn, nhưng đó là những thói xấu
thoảng qua, trong khi những mối lợi sinh ra cùng với chúng thì vẫn còn ở
lại.
Ham muốn được bầu ra có thể nhất thời làm cho những con người nào đó
chiến tranh với nhau; nhưng về lâu về dài thì cũng cái ước vọng đó lại làm
cho con người ủng hộ lẫn nhau. Và nếu như một cuộc tuyển cử có tạm thời
chia rẽ hai người bạn, thì hệ thống tuyển cử vẫn mãi mãi làm xích lại với
nhau vô vàn công dân trước sau vẫn chỉ là những kẻ xa lạ với nhau. Sự tự do
tạo ra những hằn thù riêng rẽ, còn nền chuyên chế sinh ra sự dửng dưng
khắp chốn cùng nơi.
Người Mĩ dùng sự tự do để chiến đấu chống lại chủ nghĩa cá nhân do sự
bình đẳng tạo ra, và họ đã đánh bại được chủ nghĩa cá nhân đó.
Các nhà lập pháp nước Mĩ không tin rằng muốn chữa trị một căn bệnh
thật là tự nhiên và thật nguy hại của cơ thể xã hội vào thời kì dân chủ như
vậy, thì chỉ cần trao cho toàn thể quốc dân một quyền tự đại diện cho chính
nó là đủ. Hơn thế, họ còn nghĩ rằng cần phải đem lại một đời sống chính trị
cho từng phần của lãnh thổ, sao cho có thể nhân lên đến vô tận cho mọi
công dân những cơ hội cùng hành động và để họ từng ngày một đều cảm
thấy là họ lệ thuộc lẫn nhau.
Đó là cách hành động khôn ngoan.
Những công việc chung của một đất nước chỉ nằm trong vùng quan tâm
của những công dân chủ chốt. Những công dân này chỉ lâu lâu mới gặp gỡ
nhau tại những địa điểm ấy; và do chỗ liền sau đó thì họ mất hút lẫn nhau,
nên giữa họ chẳng có được những mối liên hệ lâu bền. Thế nhưng, khi cần
phải xử lí những công việc riêng biệt của một xã bởi chính những con người
sống trong cái xã đó, cũng những cá nhân ấy bao giờ cũng có liên hệ với
nhau, và như thế họ bị bắt buộc phải thừa nhận nhau hoặc làm hài lòng lẫn
nhau.
Khó mà có thể kéo nổi một con người ra khỏi bản thân anh ta để rồi bắt
anh ta phải quan tâm đến vận mệnh Nhà nước, bởi vì anh ta ít hiểu rõ tầm
