ảnh hưởng của vận mệnh Nhà nước đối với số phận riêng của anh ta. Nhưng
khi cần phải đánh một con đường đi ngang sát dinh cơ nhà anh ta, khi đó
anh ta thấy ngay đó là chỗ gặp gỡ giữa một việc công nhỏ bé với những việc
tư to tát nhà anh ta, và chẳng cần ai chỉ ra thì anh ta cũng thấy ngay ở đây có
mối dây liên hệ chặt chẽ liên kết lợi ích cá thể với lợi ích chung.
Vậy là khi khiến cho các công dân phải tự quản lí các công việc nhỏ, hơn
là giao cho họ cai quản những công việc to tát, thì đó chính là khiến cho họ
quan tâm đến lợi ích công cộng và không ngừng làm cho họ nhìn thấy rõ cái
nhu cầu phải có người nọ người kia thì mới có thành tựu.
Có thể bằng một hành động gây tiếng tăm thì tức thời thu hút được sự ưu
ái của cả một dân tộc; thế nhưng muốn chiếm được tình yêu và sự tôn trọng
của những cư dân sống quanh ta, thì cần liên tục làm những việc cụ thể con
con cho họ, những công việc giúp đỡ thầm lặng, một thái độ ân cần bền bỉ
và một tiếng tăm vững chắc rằng mọi việc đã làm là không vụ lợi.
Những quyền tự do của địa phương, là những thứ khiến cho đại đa số
công dân sử dụng để có được tình cảm của láng giềng và người thân thuộc,
cũng là phương tiện để không ngừng gắn bó mọi con người với nhau và
buộc họ phải tương thân tương trợ, bất kể những bản năng vẫn chia tách họ.
Ở Hoa Kì, những công dân giàu sụ hơn cả đều cẩn thận không tách mình
khỏi nhân dân; ngược lại, họ không ngừng gần gụi với nhân dân, tự nguyện
lắng nghe nhân dân và thường ngày giao tiếp với nhân dân. Họ biết rằng
người giàu ở các quốc gia dân trị bao giờ cũng cần đến người nghèo, và vào
những thời kì dân chủ thì người ta gắn bó với người nghèo bằng cử chỉ tốt
đẹp còn hơn là bằng những việc thiện. Ngay cả những việc thiện là to tát, thì
nó cũng làm bộc lộ tình trạng chênh lệch của các điều kiện sống, và gây ra
một sự khó chịu ngấm ngầm cho những ai hưởng lợi từ những việc thiện ấy.
Thế nhưng sự giản dị của thái độ có những cái duyên hầu như không ai
cưỡng lại nổi: sự thân tình lôi cuốn mọi người và sự thô lậu không phải khi
nào cũng làm cho người ta khó chịu.
Chân lí này không đi được vào tâm trí người giàu một cách dễ dàng và
nhanh chóng. Người giàu thông thường vẫn cưỡng lại chân lí ấy chừng nào
