CHƯƠNG XIX
CÁI GÌ KHIẾN CHO HẦU HẾT NGƯỜI MĨ NGẢ VỀ
CÁC NGHỀ SẢN XUẤT CÔNG NGHIỆP
Tôi không biết, liệu trong tất cả những tài khéo hữu ích cho con người ở
các quốc gia dân trị, thì có phải ngành nông nghiệp là ngành phát triển kém
hơn cả hay không. Lắm khi có người còn cho rằng nông nghiệp ở đó có vẻ
như dẫm chân tại chỗ vì tất cả các ngành khác đều như là đang chạy.
Ngược lại, hầu hết những thị hiếu và thói quen nảy sinh từ quyền bình
đẳng lại tự nhiên dẫn con người đến thương mại và công nghiệp.
Tôi hình dung một con người năng động, thông minh, tự do, thoải mái,
đầy ước vọng. Anh ta quá nghèo để có thể sống trong nhàn rỗi; anh ta vừa
đủ giàu để cảm thấy mình đỡ phải trực tiếp e sợ sự thiếu thốn, và anh ta nghĩ
cách cải thiện thân phận mình. Con người ấy đã biết đến cái thú hưởng thụ
vật chất; hàng ngàn kẻ khác cũng lao vào thị hiếu đó ngay trước mắt anh;
bản thân anh ta cũng bắt đầu lao vào đó, và anh nóng lòng tìm cách gia tăng
các phương tiện để được thoả mãn nhiều hơn nữa. Trong khi đó, đời cứ trôi,
thời gian gấp gáp. Anh ta sẽ làm gì đây?
Canh tác đất đai hứa hẹn trả công cho các nỗ lực của anh ta những kết quả
hầu như chắc chắn, nhưng chậm. Theo nghiệp đó con người chỉ có thể khó
nhọc giàu lên dần dần. Nông nghiệp chỉ thích hợp với những người giàu đã
có của cải dư thừa, hoặc hợp với người nghèo chỉ đòi hỏi sống là đủ. Thế là
đã xong cho anh ta một chọn lựa: anh bán ruộng đi, anh bỏ nhà và lao đi làm
một vài nghề ngỗng đầy bấp bênh nào đó, nhưng lại làm ra tiền.
Ấy vậy mà các xã hội dân chủ cứ gọi là đầy rẫy những con người kiểu đó;
và chừng nào quyền bình đẳng các điều kiện càng lớn, thì đám đông những
