1750. Toàn bộ công trình toát lên một độ xác thực cao, văn phong giản dị,
không chải chuốt, nội dung viết rất chi tiết.
Về bang Connecticut, tư liệu tốt nhất để tham vấn là cuốn lịch sử do
Benjamin Trumbull viết nhan đề A complex History of Connecticut, civil
and ecclesiastical, 1630-1764 (Lịch sử Connecticut dân sự và giáo chức
1630-1764), sách khổ nhỏ, in năm 1818 tại New Haven. Tôi không tin là
cuốn sách của Trumbull hiện có ở Thư viện Hoàng gia.
Cuốn lịch sử này trình bày sáng sủa và lạnh lùng mọi sự kiện xảy ra ở
Connecticut trong thời kì chỉ ra ở tên sách. Tác giả đã thu nhặt tư liệu từ
những nguồn tốt nhất và những điều ông kể mang dấu ấn của sự thật. Mọi
điều ông nói về thời kì đầu của Connecticut cực kì thú vị. Đặc biệt chú ý
trong sách ông về Hiến pháp năm 1639, trong tập I, chương VI, trang 100,
và cả Các bộ luật hình sự của Connecticut, trong tập I, chương VII, trang
123.
Ta cũng có lí khi đánh giá cao công trình lịch sử của Jérémie Belknap tựa
đề History of New Hampshire, hai tập khổ nhỏ, in ở Boston năm 1792.
Trong tác phẩm của Belknap xin đặc biệt chú ý chương III của tập một.
Trong chương này, khi nói đến các nguyên lí chính trị và tôn giáo của những
người Thanh giáo, về các nguyên nhân di cư sang Mĩ, về luật pháp của họ,
tác giả cung cấp những chi tiết cực kì quý báu. Trong đó ta thấy cả lời thề
ngồ ngộ này được họ tuyên thệ năm 1663: “New England cần ghi nhớ không
ngừng rằng xứ sở được lập nên vì mục đích tôn giáo chứ không vì mục đích
thương mại. Hằn trên vầng trán xứ sở này là sự trong sạch về giáo lí và kỉ
luật. Những dân buôn và tất cả những ai chăm lo chắt bóp từng đồng xu nhỏ
hãy nhớ rằng mục đích xây dựng khẩn địa này là tôn giáo chứ không phải sự
kiếm chác. Nếu trong chúng ta có ai đánh giá cuộc đời mang số 13 và tôn
giáo mang số 12, kẻ đó không có trong lòng những tình cảm của một người
con chân chính của xứ New England.” Bạn đọc còn gặp trong tác phẩm của
Belknap nhiều ý tưởng tổng quát hơn và nhiều sức mạnh tư duy hơn so với
những tác giả người Mĩ viết lịch sử ngày nay.
Tôi không rõ sách này có ở Thư viện Hoàng gia không.
