Thế là những người giàu thà từ bỏ đấu trường còn hơn là tham gia vào
cuộc đấu tranh thường không ngang sức chống lại các bác công dân nghèo
khó nhất trong đám đồng bào. Không còn có thể có một vai vế giữa mọi
người tương tự như vai vế trong cuộc sống riêng tư, họ rời bỏ hoạt động
công cộng để tập trung về gia đình. Ngay giữa lòng đất nước, họ hợp thành
một xã hội riêng biệt có thị hiếu và thú vui riêng.
Người giàu thuận mình theo trạng thái đó như chịu một căn bệnh nan y.
Anh ta cẩn thận giữ gìn không tỏ ra là bị nó làm tổn thương. Có khi giữa
công chứng còn nghe thấy anh ta huênh hoang về những điều dịu ngọt của
chính quyền cộng hoà và những ưu thế của các hình thức dân trị. Bởi vì sau
sự kiện khinh ghét kẻ thù, còn có gì tự nhiên hơn với con người là sự nịnh
bợ kẻ thù?
Bạn có thấy người công dân béo tốt đó chưa nhỉ? Sao mà giống hệt cái
anh Do Thái thời Trung cổ lúc nào cũng lo sợ người xung quanh nghi ngờ
mình lắm của. Ăn mặc xuềnh xoàng, đi đứng khiêm nhường. Giữa bốn bức
tường nơi anh ta ăn ở, đó là sự xa hoa. Anh ta chỉ cho lọt vào thánh đường
đó một vài vị khách kén chọn được anh gọi một cách láo xược là những
người bằng vai phải lứa. Ta không hề bắt gặp ở châu Âu một anh quý tộc
nào lại lao vào khoái lạc như anh này, lại như anh này khao khát từng ưu thế
nhỏ nhờ sự bảo lãnh của một vị trí đặc quyền. Nhưng một khi anh ta ra khỏi
nhà đi làm việc trong một ngôi nhà nhỏ bụi bậm của mình ở trung tâm hoạt
động của thành phố, nơi đây ai ai cũng tự do đến bên trò chuyện cùng anh
ta. Ngang đường, ông thợ giày quen vừa đi qua, và đôi bên dừng lại: cả hai
cùng thi nhau nói. Họ có thể nói những chuyện gì? Hai công dân đó đều
quan tâm đến mọi công việc của nhà nước, và họ chẳng khi nào chia tay mà
lại không bắt tay từ biệt nhau.
Ẩn sâu bên dưới cái nhiệt tình theo quy ước đó, và giữa những cung cách
quá lễ độ như đi đưa đám ấy, ta dễ dàng nhận thấy những người giàu vẫn tỏ
ra kinh tởm các thiết chế dân chủ nước họ. Nhân dân là một quyền lực bị họ
quan ngại và bị họ khinh bỉ. Nếu có một chính quyền dân trị tồi tệ khiến cho
một ngày nào đó xảy đến một cuộc khủng hoảng chính trị; nếu nền quân chủ
