Nếu có ai đó chỉ ra cho tôi một lập trường trung gian khả dĩ cho tôi đứng
vững giữa sự độc lập hoàn toàn và sự nô dịch hoàn toàn của tư tưởng, hẳn là
tôi sẽ trú quân vào đó. Nhưng liệu ai có thể tìm ra nổi cái lập trường trung
gian kia? Xuất phát từ quyền tự do phong cho báo chí, và mọi việc trở nên
trật tự: bạn làm gì vậy? Trước hết bạn đem những người viết văn cho các
quan toà xử, nhưng các quan toà tha bổng, và cái gì chỉ là ý kiến một con
người riêng rẽ trở thành ý kiến của cả nước. Như vậy là bạn đã làm được
một điều ít ỏi gì đó, vô cùng ít ỏi. Còn phải làm nữa. Bạn trao các tác giả
cho các pháp quan thường trực; nhưng trước khi kết tội thì các quan toà phải
thống nhất được ý kiến với nhau đã; điều gì nhà văn sợ không dám nói ra
trong cuốn sách, người đó nói toáng lên trong khi cãi trước toà; và cái điều
nhà văn định nói một cách tối tăm khó hiểu trong một câu chuyện được nhắc
lại y nguyên trong cả ngàn câu chuyện khác. Sự biểu đạt là dạng thức bên
ngoài, và tôi muốn nói như sau, nó là cái hình hài vật chất của tư tưởng,
nhưng nó không phải là tư tưởng. Toà án của bạn bắt giữ cái cơ thể, nhưng
tâm hồn lại thoát mất và khéo léo tuột khỏi bàn tay toà án. Như vậy là bạn
đã làm được một điều ít ỏi gì đó, vô cùng ít ỏi. Còn phải tiếp tục làm nữa.
Cuối cùng bạn bỏ mặc các nhà văn đó cho các nhà kiểm duyệt; hay lắm,
chúng ta đang sắp tới gần cái đích cần tới rồi đây. Nhưng phải chăng diễn
đàn chính trị lại không tự do hay sao? Vậy là bạn vẫn chưa hành động chút
gì hết; tôi nhầm rồi, bạn chỉ làm gia tăng điều xấu xa lên thôi. Phải chăng
bạn tình cờ coi tư tưởng như là một trong những sức mạnh vật chất được gia
tăng chỉ vì số người mang tư tưởng đó gia tăng? Bạn định đếm đầu nhà văn
như là điểm quân số hay sao? Cái đòn quật lại mọi sức mạnh vật chất là sức
mạnh tư tưởng, có khi mạnh chỉ vì nhờ có số lượng nhỏ những người diễn
đạt nó. Lời một người hùng cô đơn xâm nhập những đam mê của một đám
đông câm tiếng có nhiều sức mạnh hơn những tiếng kêu hỗn loạn của cả
ngàn diễn giả. Và cho dù ta chỉ được tự do nói năng ở chỉ một nơi công
cộng, thì như thế cũng như là ta nói được công khai tại mỗi xóm thôn. Vậy
là bạn cần phải thủ tiêu quyền tự do nói năng cũng như quyền tự do viết văn;
nào bây giờ thì ta đã tới đích: mọi người đều im tiếng. Nhưng bạn đã tới
