tượng của lòng thù hằn hoặc của lòng ham muốn của mình; đôi bên đánh
nhau trong bóng nhập nhoạng tối và đôi khi đã choảng trúng phải nhau.
Ta muốn gì ở xã hội và chính quyền của nó? Trước hết, cần thống nhất
với nhau đôi ba điều.
Bạn có muốn đem lại cho tư tưởng con người một tầm cao nào đó, một
cung cách độ lượng khi xem xét mọi vật của thế giới này? Bạn có muốn gợi
lên trong con người một thứ tình cảm khinh ghét những tài sản vật chất? Bạn
có muốn làm nảy sinh hoặc duy trì những niềm tin sâu xa và chuẩn bị cho
những sự hi sinh to lớn?
Phải chăng bạn lo chuyện trau chuốt tập tục, nâng cao lối sống, làm cho
các nghệ thuật bừng lên chói lọi? Bạn muốn có thơ ca, có sấm rền, có vinh
quang?
Bạn có định tổ chức cả một dân tộc sao cho nó có thể tác động mạnh mẽ
tới các dân tộc khác? Bạn có định dẫn dắt dân tộc đó tới những công trình vĩ
đại, và bất kể cố gắng đến đâu và thành tựu ra sao, chỉ cốt sao cho nó để lại
được một dấu vết mênh mang trong lịch sử?
Nếu theo bạn đó là mục tiêu chính con người trong xã hội phải đặt ra, thì
bạn hãy chớ có chọn kiểu chính quyền dân trị; nó không dẫn bạn một cách
chắc chắn tới đích.
Nhưng nếu bạn cảm thấy sự hữu ích của việc xoay chuyển hoạt động trí
tuệ và đạo đức của con người hướng tới những nhu cầu của đời sống vật
chất và dùng thành tựu vật chất đó để tạo ra ấm no hạnh phúc cho con
người; nếu theo bạn lí trí có lợi cho con người hơn là thiên tài; nếu đối tượng
của bạn không phải là tạo ra những đạo đức kiểu người hùng mà chỉ là
những thói quen hiền hoà; nếu bạn ưng chịu những tật xấu hơn là những
trọng tội và bạn ưng bắt gặp bớt đi những hành vi cao cả với điều kiện là
cũng bắt gặp ít đi những điều đại ác; nếu thay vì hoạt động trong lòng một
xã hội sáng láng bạn chỉ cần được sống trong một xã hội thịnh vượng; và
cuối cùng nếu theo bạn đối tượng chính của một chính quyền chẳng phải là
đem lại cho quốc gia càng thêm nhiều sức mạnh và vinh quang càng tốt, mà
