Trái lại, khi mà người Mĩ bị buộc phải lo cho riêng công việc của chính
mình thôi, khi đó tưởng như nửa cuộc đời họ bị cướp đoạt mất. Người dân
Mĩ khi đó sẽ cảm thấy một sự trống rỗng mênh mông trong cuộc đời mình,
và họ sẽ đau khổ không sao tưởng tượng nổi
.
Tôi tin chắc rằng nếu có khi nào nền độc trị được thiết lập ở Mĩ, nó sẽ còn
gặp nhiều khó khăn hơn nữa trong việc khắc phục những thói quen mà nền
tự do đã đẻ ra hơn là khắc phục chính cái tình yêu tự do.
Cái sự khuấy động không ngừng sinh sôi đó mà chính quyền dân trị đã
đem du nhập được vào đời sống chính trị sau đó chuyển sang khuấy động xã
hội dân sự. Xét toàn cục, tôi không hiểu liệu đó có phải là ưu thế mạnh hơn
cả của chính quyền dân trị, và tôi còn ca tụng chính quyền đó nhiều hơn ở
chỗ nó kích thích con người làm được nhiều hơn là cái chính quyền đem đến
cho họ.
không thể phủ nhận việc nhân dân lắm khi điều khiển việc công rất tồi.
Nhưng nhân dân không thể can thiệp vào việc công mà không bộc lộ phạm
vi ý tưởng mới mở mang của họ, và hẳn ta cũng thấy ý tưởng của nhân dân
cũng chỉ vừa mới thoát khỏi nếp nghĩ thông thường thôi. Những con người
bình thường khi được giao cai quản xã hội có một niềm tin nhất định vào
bản thân. Khi họ thành một thế lực, thì có những trí tuệ rất cao đến trợ giúp.
Người ta không ngừng đến để tìm hỗ trợ, và khi thiên hạ dùng thiên vạn
cách để đánh lừa, thì cũng khiến nó mở mắt ra. về chính trị, nó tham gia vào
những công trình không phải của nó, nhưng lại gây cho nó sự thích thú
chung đối với những công việc lớn. Ngày nào người ta cũng chỉ cho nó thấy
những gì phải cải thiện có lợi cho việc công; và nó sẽ cảm thấy cái ước vọng
cải thiện cái gì mang tính chất riêng của nó. Có thể là nó không đạo đức lắm
và cũng chẳng may mắn lắm, nhưng nó sáng láng hơn và năng động hơn các
chính quyền có trước nó. Tôi không hồ nghi gì việc các thiết chế dân trị khi
gần với cái thiên nhiên vật chất của đất nước có thể là nguyên nhân, dù
không trực tiếp như nhiều người vẫn nói, mà là gián tiếp của sự chuyển động
thần kì về công nghiệp ai cũng thấy ở Hoa Kì. Không phải luật pháp đẻ ra
