Mĩ có phần bắt nguồn từ đó. − Những thuận lợi gián
tiếp đối với xã hội trong thể chế chính quyền dân trị.
Khi ta chuyển từ một xứ sở tự do sang một xứ sở khác không có tự do, ta
liền bị choáng trước một cảnh tượng kì lạ: ở nơi này là cả một quốc gia luôn
luôn hoạt động và chuyển động, ở nơi kia mọi sự như là yên tĩnh và bất
động. Ở nơi này, vấn đề đặt ra chỉ là cải thiện và tiến bộ; còn ở nơi kia, có
cảm giác xã hội sau khi đã thu vén về đủ thứ tài sản, nay chỉ nghĩ đến
chuyện nghỉ ngơi hưởng thụ mấy thứ đó. Ấy vậy mà, cái xứ sở khuấy động
biết bao nhiêu kia để được hạnh phúc nói chung lại giàu hơn và thịnh vượng
hơn cái xứ sở có vẻ như rất thoả mãn với số phận mình. Và khi xem xét cả
hai, ta khó mà hiểu nổi vì sao biết bao điều mới mẻ ngày lại ngày hiện ra
trong cái xứ sở tự do kia, trong khi ở nơi kia những chuyện như vậy lại diễn
ra rất ít.
Nếu nhận xét vừa rồi được đem áp dụng vào các quốc gia tự do mà vẫn
duy trì hình thức quân chủ và vào các quốc gia dân trị, sự khác biệt càng rõ
rệt hơn ở những nước cộng hoà dân chủ. Ở các nước này, không phải chỉ là
một nhóm người dân tính chuyện cải thiện thực trạng xã hội, mà toàn thể
nhân dân chăm lo việc đó. Không chỉ là chuyện cung ứng nhu cầu và tiện
nghi cho một tầng lớp người, mà cung ứng cùng một lúc cho tất cả các tầng
lớp.
Ta hoàn toàn có khả năng hình dung cái tự do vô biên mà người Mĩ được
hưởng; ta còn có thể nhận thấy là họ cực kì bình đẳng. Nhưng điều mà ta
hẳn là không sao hiểu nổi nếu không thực mục sở thị, đó là trạng thái hoạt
động chính trị trên đất nước Hoa Kì.
Vừa đặt chân lên đất Mĩ là bạn thấy mình đứng giữa một thứ huyên náo,
một thứ ồn ào hỗn độn dâng lên từ tứ phía. Mỗi một cái ồn ào huyên náo đó
biểu lộ một vài nhu cầu xã hội nào đó. Xung quanh bạn, mọi thứ đều cựa
quậy: chỗ này, nhân dân một khu phố họp nhau để bàn chuyện có nên xây
nhà thờ không; chỗ kia họp bàn nhau bầu một người đại diện; đi xa hơn chút
nữa, các đại biểu một huyện đang vội vã đi lên thành phố về vài ba công
